Αετός: ο γιος του Ήλιου
του Περίανδρου Ανδρουτσόπουλου
Άνοιξε τα τεράστια βαθύχρυσα φτερά του και πέταξε απ’ την
κορφή του χιονισμένου Ολύμπου προς την αιωνιότητα. Ξεμύτισε με τ' αρπαχτικό του
ράμφος απ’ την αυγή του χρόνου και χύθηκε με την ορμή του στυγερού κατακτητή
στα βάθη της ιστορίας. Ο εισβολέας. Ο περήφανος. Ο Βασιλεύς. Ο απόμακρος. Ο
γιος του Ήλιου! Έκρωξε τον μύθο των Ελλήνων φιλοσόφων. Βάφτισε τ' «αέτωμα» των
Ναών φωλιά του. Καθρεφτίστηκε στα πορφυρά λάβαρα της Μεσαιωνικής αυτοκρατορίας.
Κι επέβλεψε με την ασύγκριτη ματιά του τους Ακρίτες και τα φουσάτα στ’ ακρόρια
του Ελληνισμού. Αυτός, ο παντεπόπτης ιπτάμενος οφθαλμός της Γης μας, ο
βιγλάτορας των αιθέρων, το αιώνιο ζωντανό φλάμπουρο της φυλετικής μας ψυχής που
τραγουδήθηκε στα κλέφτικα άσματα και ξαναχύθηκε στα ύψη για να φρουρήσει στα
σύγνεφα τ' αρχέτυπα του ματοβαμένου μας πολιτισμού.
ΜΙΑ ΑΝΕΞΙΧΝΙΑΣΤΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ.
Σύμβολο μιας Παράδοσης που πολεμήθηκε κι εκδιώχθηκε απ' την
συνείδηση μας, ο αετός αναμφισβήτητα επωμίσθηκε τα εύσημα του συμβολισμού της
και εξαργύρωσε το τίμημα με την βιολογική του εξαφάνιση. Διακόσια πενήντα ζεύγη
χρυσαετών στην Ελληνική επικράτεια και μόλις δύο (!) στο όρος των θεών. στον
Όλυμπο. μάλλον πιστοποιούν το ανελέητο κυνηγητό και την αιματηρή εκδίωξη των άψυχων
όσο και ζωντανών συμβόλων της Ελληνικότητος απ' τους εκφραστές της
καπιταλιστικής μεταβιομηχανικής υστερίας. Ποια είναι όμως η ουσιαστική
τοποθέτηση απέναντι στο αισθητικό αυτό θαύμα της δημιουργίας, ποια η αληθινή
ταυτότητα και οι καταβολές του;
Πολύ πριν ο χάλκινος αετός του 4ου αι. π.χ. κοσμήσει το ιερό
του Διός στη Δωδώνη κι ακόμη πρωτύτερα οι ασπίδες των ελληνικών φύλων χαρακτούν
απ' την ακτωβόλο μορφή του στη μανιώδη επέλαση τους στο θέατρο της ιστορίας, το
αγέχωρο πτηνό διέγραφε στα κατάβαθα του χρόνου μια πορεία μαγικής ωραιότητος
δίπλα απ' τον άγριο καβαλάρη της Μεγάλης Φυλής, τον εξερευνητή της
πρωτοϊστορίας, Λευκό άνθρωπο. Μέσα απ' την απόκρυφη θρησκεία του και τμήμα της
αρχέγονης μεταφυσικής του, αποθεώθηκε απ' την εποχή ακόμα όπου οι τελετουργίες
και τα λατρευτικά δεδομένα εξέλειπαν της ωμής και αμείλικτης επαφής του με τα
στοιχεία της φύσης. Σε τούτη τη γυμνή επικοινωνία του Αρίου με τις θεότητες του
σύμπαντος, όταν ο χρόνος αδυνατούσε να παρεμβληθεί στον ανεξερεύνητο τότε χώρο,
ο αετός φτερούγισε με τα σημάδια του Ηλίου στα πολύχρωμα πτερύγια του.
Προσδιόρισε τις κατοικίες των θεών, συμβόλισε την πνευματική
αρχή, την απαλλαγή απ' τα δεσμά του σκότους, την ελευθερία, την αυθεντία και τη
βασιλική εξουσία. Πτηνό του ηλιακού φάσματος μαζί με το λύκο, το άλογο, το
γεράκι, τον πετεινό και άλλα ζώα, μοιράστηκε τα "τοτέμ" και τα
σκήπτρα των επελαυνόντων ανά την υφήλιο φύλων. Τότε που κέρδιζε μαζί με τ' άλλα
ηλιακά ζώα τις πρέπουσες τιμές. Απολάμβανε των προνομίων της ιδιωτικής γης και
του αδιατάραχτου ζωτικού του χώρου κυνηγώντας τα θηράματα του σε χώρους ιερούς
και απαραβίαστους όπου με το πέταγμα του και τις συμπλοκές του σκιαγραφούσε την
πρώιμη μαντική των σημείων και την οιωνοσκοπία. Τότε, ξεκίνησε να εισχωρεί στην
αναπτυσσόμενη μυθολογία των πρωτοΑρίων. Σχεδόν πάντα συνόδευε στις αφηγήσεις
των ιεροφαντών τις μακρινές μάχες των προγόνων πετώντας πάνω από νεκρούς ήρωες
και πολεμιστές στο πεδίο του αίματος.
Από φίλος και σύντροφος μετατρέπεται σιγά - σιγά σε εξώκοσμο
ιερέα. Γίνεται ο Γκαρουντά, το πτηνό που ιππεύει ο Βισνού των Ινδοαρίων, πουλί
του λευκού Ίνδρα, μυνητής των συννέφων και τις βροχής. Στέκεται πολεμοχαρής στα
κλαδιά του γερμανικού δένδρου Υγκντρασίλ ως φωτεινή δέσμη που θα παλέψει με το
σκότος. Είναι η Σοφία των Σκανδιναβών, το έμβλημα του Βόταν, ο μεσημεριάτικος
Ήλιος των Χετταίων. Μα είναι στους Έλληνες που η αίγλη του θα κοσμήσει τα έργα
των ημιθέων και των αθανάτων και θα παραστεί μάρτυρας όσο και φορέας της
αιώνιας πάλης μεταξύ των λευκών και σκοτεινών δυνάμεων του γίγνεσθαι. Πολύ
νωρίς, απ' την είσοδο των πρώτων ελληνικών φύλων στο σημερινό χώρο, οι Φλεγύες,
το φύλο που εγκαθίσταται στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία φέρουν ζωντανή την
ανάμνηση ενός πτηνού με τ' όνομά τους. Φλεγύας, ένας καταπληκτικός αετός με τα
απίθανα σχεδόν χρώματα του αίματος και της τιμής: κόκκινα και μαύρα φτερά. Ο
άλλος αετός, ο χρυσός ή "βασιλικός" κατά τον Αθηναίο ή
"γνήσιος" κατά τον Αριστοτέλη ξεχύνεται από τους ώμους του Διός μ'
έναν κεραυνό στα νύχια του για να επικυρώσει την νίκη και την εύνοια των
Ολύμπιων και του Νεφεληγερέτη. Το άνοιγμα των μεγάλων φτερών του κρύβει τον
Ήλιο που αυτός τώρα εκπροσωπεί πριν κουρνιάσει στ' αετώματα των Ναών και των
μαντείων της Ηπείρου.
Είναι η αστραποφόρος δύναμις των θεών, το δείγμα της ισχύος
τους, η νίκη των ηρώων επί της ύλης. Νεκρικό σημάδι κι αυτού του Γανυμήδη που
ραντίζει έναν αετό για να συμβολίσει την υπέρβαση του θανάτου. Πολύ συχνά σε
πάμπολλα αγγεία, μωσαϊκά κι ελληνικά έργα τέχνης εικονίζεται ένας ολόκληρος
κόσμος συμβολισμών όπως απορρέουν απ' τη φυλετική παράδοση και την προσωκρατική
φιλοσοφία: Κοσμική ένωση, ένωση πνεύματος και ύλης, νίκη ουρανίων δυνάμεων, ο
ανίκητος ήλιος (sol invictus) που θα μεταλαμπαδευθεί και στους Ρωμαίους, η
αιώνια σύγκρουση μεταξύ των αντιθέτων κατά την Ηρακλείτεια ρήση (πόλεμος πατήρ
πάντων μεν εστί...), η μάχη ανάμεσα στο συνειδητό και ασυνείδητο, στην ανώτερη
και κατώτερη φύση του ανθρώπου και ο αγώνας μεταξύ των Λευκών δυνάμεων έναντι
των σκουρόχρωμων δαιμονικών τελλουρικών φυλών. Στις ποικίλες αποικίες της
Μεσογείου - και όχι μόνο - η καλλιτεχνική του παρουσία είναι δεδομένη. Τα
ελληνιστικά βασίλεια μέχρι και την εποχή της μεταφοράς της Ρώμης στην Πόλη θα
διατηρήσουν ζωντανή την ανάμνηση του αετού των μακρινών Πτολεμαίων. Ο
Χριστιανισμός δεν θα τον παραγκωνίσει. Το Ελληνορθόδοξο πνεύμα, που θα
εγκαταλείψει τον ασιατικό σκοταδισμό και θα εισχωρήσει στ' άδυτα του Πλάτωνος
και του Αριστοτέλους για την ανάλυση των νέων ιερών κειμένων, δεν θα τον
εγκαταλείψει. Στολίζει τις τοιχογραφίες και διαιωνίζει την παράδοση μαζί με
ρόδακες, μαιάνδρους, αγκυλωτούς σταυρούς, παγώνια, πετεινάρια και ήλιους. Δεικνύει
πλέον την ανάληψη, το ζήλο, την πνευματική προσπάθεια και τη νίκη επί του
Διαβόλου. Τώρα γίνεται ο συμβολικός θώρακας της Αυτοκρατορίας και το φίδι τ'
απειράριθμα στίφη που την απειλούν.
Ο Μεσαιωνικός Ελληνισμός θα κεντήσει μ' αυτόν τα λάβαρά του,
τα φλάμπουρα και τα σκουτάρια του. Τόσοι πολλοί ήταν οι σχεδιασμένοι αετοί πάνω
στα αυτοκρατορικά ενδύματα που κάποτε αυτά τα τελευταία ονομάσθηκαν
"Αετοί". Στην υστεροβυζαντινή περίοδο, μετά την άλωση της Πόλης το
1204, οι Παλαιολόγοι θ' ανασύρουν απ' το βασίλειο της Νίκαιας ένα μακρινό
έμβλημα των Χετταίων. Τον πασίγνωστο δικέφαλο αετό που αντί για τον σεληνιακό
λαγό στα νύχια του, τώρα θα βαστά τα σκήπτρα ενός νέου διαμορφωμένου
μεγαλοϊδεατικού εθνικιστικού σκοπού με διπλό προσανατολισμό: Σε Δύση και σ'
Ανατολή. Δεν υπάρχει υφαντό που να μην τον υμνεί με αλληγορική σημασία. Οι
αξιωματικοί και οι στρατιώτες τον υιοθετούν, οι ευγενείς τον παριστάνουν στα
οικόσημα τους και η εραλδική του απονέμει την ιδιαίτερη μυστικιστική της αξία
ανάλογα με το αν τα φτερά του είναι κλειστά ή ανοιχτά, ανάλογα με το χρώμα και
το μέγεθος του.
Στην Ιωνία και στη Ρωμυλία, στη Μακεδονία, στην Ηπειρο αλλά
και στη νότια Ελλάδα ο βασιλιάς των πτηνών κατακτά την περιβόητη θέση στην
κορυφή των δημοτικών τραγουδιών. Στ' άσματα της τάβλας και στα τραπεζίτικα
μεταφέρεται πλέον ο αητός της δημώδους νεοελληνικής ποίησης που ξεκινά να
υφαίνεται απ' τον 10ο - 11ο αι. Προσωποποίηση της λεβεντιάς, της ωραιότητος και
του ηρωικού πνεύματος συνεχίζει να κατέχει εξέχουσα θέση στον πολιτισμό και τον
συμβολισμό των αγώνων για την εθνεγερσία. Η συναίρεση της ελληνικής ιστορίας
πραγματοποιείται για πολλοστή φορά όταν ο κλέφτης επαναστάτης της Ρούμελης
τραγουδά το αιώνιο αυτό σύμβολο στα φαράγγια των Δελφών και ταυτόχρονα το
περήφανο πουλί διαγράφει αιθέριους κύκλους πάνω απ' τους βράχους των
Φαιδριάδων. Δέρνει τον αέρα με θόρυβο που θυμίζει τ' άρματά του:
"Το πως βροντάει ο σταυραετός όντας αργοκινάει έτσ'
όντας συναρίζεται κι ο γλεντερός ο κλέφτης" Όταν ο άνθρωπος πεθαίνει από
φυσικό θάνατο λέει ο κλέφτης, ο αδάμαστος Έλληνας, τότε είναι
"ψοφίμι". Όταν όμως σκοτώνεται στη μάχη είναι "σφαγάδι".
Ευχή του είναι να μη φαγωθεί απ' τα όρνια άλλα απ' τους σταυραετούς στα όρη.
"Φάγε - ν - αητέ μ' τα νιάτα μου φάγε την αντρειά μου,
να κάμεις πήχυ το φτερό και σπιθαμή το νύχι". Και οι αετοί ξεχύνονται στην
Τουρκιά κι απελευθερώνουν τη χώρα. Κόβουν ανάερους κύκλους πάνω απ' το λαβωμένο
κορμί της πατρίδας και ζωγραφίζουν τ' όνομα της, την ιστορία της. Μέχρι που η
λαίλαπα της σύγχρονης σήψης κατακερμάτισε τις φωλιές τους, έκαψε τα φτερά τους
και η λήθη ξερίζωσε απ' την καρδιά μας τα σημάδια και τις εικόνες μιας
αρχέγονης λατρείας.
Η ΑΛΛΗ ΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΛΟΥ.
Η πολυσύχναστη αναφορά του υπέροχου αυτού πτηνού στα λαϊκά
και δημώδη άσματα αλλά και η τακτική του σχηματοποίηση στα εικαστικά θέματα δεν
έχει να κάνει μόνο με την ερμηνεία του αλληγορικού συμβολισμού στοιχείων της
φιλοσοφίας και της μυθολογίας. Ας ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά στην
καταγωγή των θρύλων. Θα πάμε μακρύτερα. Ο άνθρωπος μιλά με τη φύση, επικοινωνεί
με τα ζώα, ορισμένα απ' τα οποία ανήκουν στον κοινωνικό του περίγυρο.
Δημιουργεί, συνθέτει τις πρώτες αρχές των επιστημών , όμως ακόμη τραγουδά τα
βουνά, απευθύνεται με ευθύ λόγο στους λόγγους και στις ρεματιές, συνομιλεί με
τους αητούς και του λύκους. Τα ζώα αυτά μέρη του κοινωνικού του γίγνεσθαι,
έχουν τη δική τους ταυτότητα και σημασία για τη ζωή του. Αποτελούν
κωδικοποιημένους τρόπους συμπεριφοράς των οποίων η λαϊκή ερμηνεία οδηγεί στη
λαϊκή σοφία και στην παιδεία των μικρών κοινωνιών. Ποιος είπε ότι η καλιακούδα,
η αλεπού, το άλογο δεν έχουν ειδικές και γενικές συμπεριφορές; Ο Αίσωπος θα τον
διαψεύσει. Η καλιακούδα ζήλεψε τον αητό και θέλοντας να σηκώσει ένα πρόβατο
συνελήφθη απ' τον βοσκό. Η θρασύτητα της τιμωρήθηκε. Αλλού πάλι ένας γεωργός ελευθερώνει
από παγίδα έναν αητό κι εκείνος για να τον ανταμείψει μιαν άλλη φορά τον
απασχολεί απ' την δουλειά του κι ο γεωργός σώζεται και γλιτώνει απ' το
γκρέμισμα ενός χαλασμένου τοίχου.
Εκπληκτική σχέση του Έλληνα με τον αητό όπως και με το άλογο
ή το δελφίνι στη θάλασσα. Πανάρχαια κατάλοιπα αρχετύπων του ασυνειδήτου;
Αναμνήσεις μιας παλαιότατης φιλίας και συμβίωσης; Στην επαρχία μέχρι και σήμερα
το ηθικοδιδακτικό πάντως στοιχείο των ιστοριών με ζώα επαναλαμβάνεται με τους
ίδιους πρωταγωνιστές και διαφορετικές ίσως περιπτώσεις. Είναι η ίδια εκείνη
πηγή που τροφοδότησε μ' ανεξάντλητη θεματολογία κατά τον 13ο αι. έργα όπως
είναι ο "πουλολόγος" και "η παιδόφραστος διήγησις των ζώων των
τετραπόδων" με σκωπτική διάθεση, γνωμική διατύπωση της σοφίας και ευφυή αλληγορία
που έχουν την καταγωγή της στην αρχαιότητα αλλά και στους
"φυσιολόγους" της Ελληνιστικής περιόδου. Πρόκειται για μια καυστική
θεατρικότητα που έστω και διαστρεβλωμένη διατηρήθηκε στους σύγχρονους καιρούς
μέσω των κινούμενων σχεδίων και εικονογραφημάτων με διαλόγους ζώων που απέχουν
βεβαίως πολύ απ' το διδακτικό νόημα της αρχικής τους χρήσης. Συνομιλίες όμως με
τον αητό που λαμβάνουν τη μορφή θεατρικού μονολόγου, γνωμικών αλλά και
επιτραπέζιων τραγουδιών δεν έχουμε μόνο στην πρόσφατη περίοδο της νεωτέρας
Ελληνικής ιστορίας. Η καθαρά παγανιστική τούτη πτυχή των δημοτικών ασμάτων
απαντάται στην πρώιμη περίοδο της αρχαίας λατρείας κορυφή της οποίας αποτελούν
οι πρωτόγονες τοτεμικές ενσαρκώσεις του ηλιακού πτηνού, του Βασιλεύοντος αετού,
με τη μορφή της μύησης και των πολυάριθμων μαγικοθρησκευτικών χαρακτήρων.
Ο εκπολιτισμός και η πνευματοποίηση του νέου κοινωνικού
όντος παρομοιάζεται με την ικανότητα που αυτό τώρα αποκτά να εγκαταλείπει το
σώμα του και να πετά στο συμπαντικό χώρο σαν αετός. Ένα ονειρικό σύμβολο των
μυημένων και των ιερέων, που σημαίνει πλέον την ψυχή που φτερουγίζει και την
λαμπρή υπερβατικότητα. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος που ο αιγυπτιακής
προέλευσης Ερμής (ως θεός θωθ με κεφάλι ίβις) προσθέτει στο φιδίσιο κηρύκειο του τις φτερούγες της ουράνιας υπερβατικότητας. Εξελληνισμένος και αισθητικά
εξανθρωπισμένος περνά από τη χθόνια συνείδηση του όφεως, στην διαπροσωπική
πραγματικότητα. Τα σανδάλια και το κράνος του αποκτούν φτερά, γίνεται ένας
πνευματικός αετός που ενώνεται με το φίδι σ' ένα μεικτό χαρακτήρα ένωσης του
συνειδητού και ασυνειδήτου των τμημάτων της υπόστασης. Για να θυμηθούμε τις
φτερούγες ενός Πήγασου και Δράκου και τόσων αλχημιστικών συμβόλων που
αντιστοιχούν σε ανάλογες θεωρήσεις. Θα' ναι πολύ - πολύ μεταγενέστερα, ακόμη και
μετά τις παρελάσεις των ρωμαϊκών λεγεώνων με τ' αετήσια σκήπτρα, που στην εποχή
του ορθολογιστικού 20ου αι, η σύναξη των πιστών του Αετού θα επαναληφθεί και
μέσα στα κατάβαθα της νύχτας με τους κίτρινους πυρσούς οι νέοι ιερείς και
μύστες θα θυσιάσουν στην αιμοπότιστη χάρη του.
ΤΟ ΑΙΩΝΙΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ.
Αναμφισβήτητα, το αρχέτυπο του εκπληκτικού αυτού πτηνού
συνδεδεμένο με την κυριαρχία και το αδάμαστο πνεύμα, έγινε τον τελευταίο αιώνα
το ποθούμενο έμβλημα όχι λίγων κρατών που επεδίωξαν κάτω απ' το νόημά του να
παρασύρουν τα υγιή στοιχεία των εθνών τους και να τα θέσουν υπό την εκδούλευσή
τους. Αμερικανοί, γερμανικοί και λοιποί αετοί κόφτηκαν και ράφτηκαν στα μέτρα
μιας δημοκρατίας που απ' την άλλη πλευρά προώθησε την σταδιακή τους εξαφάνιση
στο πεδίο της ζωής με την ακατάσχετη καταστροφή της φύσης και την εγκληματική
της υποβάθμιση. Και παρά το γεγονός ότι επεδίωξαν να μετατρέψουν την αίγλη τους
σε συμπεριφορά ειρηνόφιλου περιστεριού, η αλήθεια είναι ότι η εμφάνιση και όψη
τους διεγείρει στο συλλογικό ασυνείδητο τα θεία συναισθήματα και τις αναμνήσεις
του Κυριαρχικού τους μεγαλείου ακόμη και σήμερα. Φυλακισμένοι βασιλείς, οι
σύγχρονοι αετοί των διαφόρων εθνοσήμων, σύρουν την ανάμνηση των εθνικιστικών
κινημάτων της Ευρώπης του Μεσοπολέμου όπου για κάθε εθνικιστική νεολαία
φτερούγισε κι ένας περήφανος Αετός με μορφή επιβλητική και απαιτητική.
Έτοιμος να σηκώσει τους πόθους της Μεγάλης Παράδοσης στα ύψη
και να εφορμήσει με μανία εναντίον των σκοτεινών του αντιπάλων. Βέβαια, η φωλιά
του γιου του ήλιου πνίγηκε στις φλόγες κι ο μεγάλος περήφανος Αητός γυροφέρνει
μ' αέρινους κύκλους πάνω απ' τους νεκρούς πολεμιστές της Γηραιάς Ηπείρου με
συριγμούς πάθους κι ελπίδας για την ανάσταση τους και την ολοκλήρωση του σκοπού
τους. Στο θλιβερό του ταξίδι σιμώνει απ' τα σταχτιά νέφη τα γαλάζια βουνά της
Ελλάδας και δακρύζει για το κατάντημα της φυλής του. Διακόσια πενήντα μόνο
ζεύγη στην επικράτεια όπου κούρνιασαν τ' αμέτρητα σμήνη του βασιλιά των πτηνών.
Μα και τα δέκα απ' τα είδη της Ευρώπη, έτσι οξύμωρα κι ανεξήγητα Δέκα απ' τους
γιούς του, που αν και μόνοι. κρώζουν στις βραχώδεις κι αιμόκοφτες φωλιές τους
το τραγούδι του Φλεγύα, του μεγάλου Αητού με τα μαυροκόκκινα χρώματα, τα
μελανοπόρφυρα λάβαρα της πατρίδας που κάποτε θα καρφωθούν στα κουφάρια των
εχθρών και θα οριοθετήσουν το μετερίζι ενός νέου κολοσσιαίου πολιτισμού.
Κρώζουν, συρίζουν τραγουδούν κι οδύρονται. Και σέρνουν τον
τσάμικο στο άσμα των ασμάτων. Πάνω από ένα πέτρινο αλώνι στην απρόσιτη χαράδρα
μεταξύ κόλασης και Παραδείσου.
Εκεί ... στα Ηλύσια Πεδία !
.jpg)
.jpg)
