Μικέλης Άβλιχος: Μεταξύ Εθνικισμού και Αναρχίας

του Κωνσταντίνου Σπέρα

Είναι γεγονός πως έχουμε συνηθίσει, όταν μιλούμε περί Αναρχίας στην σύγχρονη Ελλάδα, να φέρνουμε στον νου μας κρατικοδίαιτους χιπστερο-αντιφασίστες και πρώην παιδιά της Κ.Ν.Ε., οι οποίοι, επειδή δεν ήθελαν πλέον τον καθιερωμένο ελεγχόμενο και ιεραρχικό κομμουνισμό, πέρασαν στον ... αναρχοκομμουνισμό - υμνώντας κατά βάθος τον κόκκινο απολυταρχισμό - τον οποίο ξεμπρόστιασε κάποτε τόσο καίρια ο Σολζενίτσιν !

Όμως υπήρξε μια περίοδος κατά την οποία υπήρξαν στην Ελλάδα πραγματικοί Έλληνες Αναρχικοί, που όμως σέβονταν την Εθνική Παράδοση, όπως κάθε ελεύθερος άνθρωπος που όντως αντιτίθεται στο αστικό σύστημα και στην καπιταλιστική ομογενοποίηση, και οι οποίοι είχαν μια Αριστοκρατική Οπτική περί της Αναρχίας. Ένας από αυτούς ήταν ο Μικέλης Άβλιχος (1844-1917), ο πρώτος ίσως Έλληνας Εθνικοαναρχικός!

Γεννηθείς στο Ληξούρι της Κέρκυρας, από αριστοκρατική οικογένεια, αποτέλεσε ένα εξέχον μέλος της Επτανησιακής Διανόησης, λάτρης της καυστικής γραφίδας του συντοπίτη του Ανδρέα Λασκαράτου και ταυτόχρονα φίλος του Ελληνολάτρη Ποιητή Κωστή Παλαμά, του Νιτσεϊκού Εθνικιστή Λορέντζου Μαβίλη, του οποίου ύμνησε τον ηρωικό θάνατο (βλέπε ποίημα ‘’Ο καϋμός μου’’), καθώς και του Αναρχικού Αριστοκράτη Μιχαήλ Μπακούνιν, τον οποίο και γνώρισε όντας φοιτητής στην Βέρνη !

Έγραψε Λυρικά και Σατυρικά ποιήματα, ενώ πολλές επιστολές και καταγεγραμμένα αποσπάσματα από προφορικές ομιλίες του, διασώζονται ακόμη στα εξαντλημένα πια Άπαντα του, με επιμέλεια του Αριστείδη Ρουχώτα. Μέσα στα ποιήματά του πέρα από ερωτικά και φυσιολατρικά θέματα μπορεί να βρεί κανείς κριτικές στην σύγχρονη επιστήμη και στην καταναλωτική ηθική (π.χ. στα ποιήματα :‘’Στην Επιστήμη’’, ‘’Πως Σκέπτεται σήμερα ο Κόσμος’’, ‘’Η Μόδα’’  και ‘’Το Τραγούδι των Εργατών’’), όπως και ακραιφνώς εθνικιστικά και πατριωτικά ποιητικά ξεσπάσματα κατά  των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, για τις οποίες πίστευε ορθά πως επιβουλεύονταν και χρησιμοποιούσαν την Ελλάδα προς όφελός τους (π.χ.’’Κραυγή περί Δικαίου’’ και ‘’Η Πόλη’’). Κατακεραυνώνοντας ταυτόχρονα τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που επί της ουσίας, με την στάση του, υποστήριξε την εισβολή δυνάμεων της Αντάντ στον Πειραιά το 1916, οι οποίες στην αρχή αποκρούστηκαν άμεσα από τις δυνάμεις των πρωτοφασιστών Επιστράτων (βλέπε τα τρία ειρωνικά και ομότιτλα αντιβενιζελικά ποιήματα με τον χαρακτηριστικό τίτλο ‘’Ο Μεσσίας’’). 

Ενώ δεν διστάζει να κατηγορήσει την προγονοπληξία ως μορφή ψυχικής στειρότητας και μη πραγματικής υπηρεσίας στον Ελληνισμό και στην κοινοτική αρετή του :«Ο ένας για όλους, όλοι υπέρ του ενός», όπως χαρακτηριστικά μας περιγράφει στο ποίημά του ‘’Ο Ελληνισμός’’! Εξάλλου για αυτόν «Πατρίδα κάνει μόνο η Αρετή..» και «ούτε εθνισμός εισάγεται με κλύσματα», όπως μας αναφέρει στο ‘’Ποίημα Παιδευτικόν’’. Οπότε δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ήταν κατά της Μεγάλης Ιδέας του Ελληνισμού, αλλά ότι ήταν κριτικός προς τους διάφορους απλοϊκούς ψευτο - ‘’πατριώτες’’, που με την στάση τους δεν υπηρετούσαν τίποτα ουσιαστικό (βλέπε ποίημα ‘’Ο μοχθηρός ψευδοφιλόπατρις’’).

Έχοντας μια αριστοκρατική οπτική περί Αναρχίας, όπως μας λέει ο ίδιος : «Η Αναρχία είναι άκρατος Αριστοκρατία», δεν δίστασε να εκφράσει την μομφή του στην άρνηση της φιλοπατρίας, θέλοντας να την συνταιριάξει με αυτό που ονόμαζε ‘’κοσμοπολιτισμό’’, όπως αναφέρει σε μια  επιστολή προς τον φίλο του Ανδρέα Μομφεράτο, στις 12 Ιουλίου του 1876. Με αυτήν την λέξη εννοούσε την συνολική εξέλιξη και σύμπνοια της ανθρωπότητας, αλλά χωρίς να επιθυμεί την απώλεση των επιμέρους ταυτοτήτων, όπως αντίθετα επιθυμούν οι σύγχρονοι φιλελεύθεροι  και οι … ελευθεριακοί ‘’επαναστάτες’’..

Έτσι δεν είναι τυχαίο ότι περιγράφηκε στον ‘’Νουμά’’ από τον Χ. Αντωνάτο, σε άρθρο του τελευταίου το 1920, κατά λέξη, ως : «κράμα περίεργο σοσιαλιστή, αναρχικού, εθνικόφρονα»! Είναι γεγονός βέβαια πως δεν αποτέλεσε, εν τέλει, κάποιο ‘’κράμα’’ και μάλιστα ‘’περίεργο’’, αλλά μια αριστοκρατική και επιλεκτική φύση που απέφευγε τον σύγχρονο κόσμο, όπως χαρακτηριστικά περιέγραψε ταπεινά τον εαυτό του στον Κωστή Παλαμά : «Μα εγώ είμαι έρημου βράχου μια βρυσούλα,/που έρημη ρέει σ’ έρημο γιαλό..»(‘’Εις τον Ποιητή Παλαμά’’).

Δεν ήταν λοιπόν μια ακαλλιέργητη στρατευμένη φιγούρα των γραμμάτων, αλλά όντας Ιδεαλιστής και Λάτρης του Ωραίου δεν δίστασε να συνταιριάξει αυτά, που για κάποιους μονολιθικούς φάνταζαν και φαντάζουν αντίρροπα ...