Μνήμη Ναπολέοντος Βοναπάρτη

 

του Κωνσταντίνου Μποβιάτσου

Ήταν στις 5 Μαΐου το 1821 όταν ο Napoleone Bonaparte ανέπνεε πλέον το “il mortal sospiro". Ο l' Εmpereur πέθανε στο νησί Αγία Ελένη, όπου ζούσε σε εξορία, σταλμένος εκεί από τους Βρετανούς και τέθηκε υπό τον έλεγχο του Sir Lowe. Τα τελευταία του λόγια ήταν: «Γαλλία - αρχηγός του στρατού - Ζοζεφίνα», για να τονίσει μέχρι το τέλος πως η ζωή του ήταν αφιερωμένη στο μεγαλείο της Γαλλίας και στη δύναμη του στρατού που παρέμενε πάντα πιστός σε αυτόν.

Γεννημένος στην Κορσική το 1769, που είχε παραχωρηθεί στη Γαλλία μόλις πριν από ένα χρόνο, ο Ναπολέων ήταν  ένας νεαρός αξιωματικός του πυροβολικού με ρεπουμπλικανικές συμπάθειες, τόσο πολύ που ονειρεύτηκε να κάνει την Κορσική μια ανεξάρτητη δημοκρατία. Μεγαλωμένος κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, βρέθηκε κοντά  τόσο  στους Ιακωβίνους όσο και στους αντάρτες της Βανδέας, ωστόσο αντιτάχθηκε έντονα στην Τρομοκρατία  όσο και στο φιλο-αγγλικό κίνημα των Μεταναστών.

Με τον Ναπολέοντα, στην  Ευρώπη άναψαν τα αίματα. Ξαναγύρισε έτσι να ανακαλύψει τη δική της ιστορία, την ιδανική  επανέναρξη με την αρχαιοελληνική παιδεία και την πνευματική συνέχεια  της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας  των Καισάρων. Η «Ευγένεια» δεν βασίζονταν πλέον στον χρυσό αλλά  στο χυμένο αίμα και  την ηρωική συμπεριφορά. Αυτά έδωσαν στον Ναπολέοντα την στήριξη ενός, μεγάλου τμήματος του λαού που μέχρι τότε θεωρούταν ένα μηδέν. Δημιούργησε λοιπόν την ιδέα ενός έθνους, ενός Λαού το να είναι μια κοινότητα πεπρωμένου.

Στο θρησκευτικό πεδίο το 1806 κάλεσε εκπροσώπους της εβραϊκής κοινότητας που με την Επανάσταση απέκτησαν ιθαγένεια. Ο Ναπολέων την έβαλε μπροστά σε ένα σταυροδρόμι: να είναι Γάλλοι και να σταματήσουν να ασκούν τοκογλυφία προς άλλους πολίτες ή να μην θεωρούν τους εαυτούς τους Γάλλους. Η προαναφερθείσα κοινότητα χωρίστηκε στα δύο. Αυτό προκάλεσε την αντιπάθεια της Ευγενών των χρημάτων, των τραπεζιτών, αλλά δεν τον εμπόδισε να αναλάβει μια ισχυρή οικονομική πολιτική με στόχο την εξάλειψη των προνομίων της φεουδαρχίας σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Η φιγούρα του στέκεται μεγαλοπρεπής, ανάμεσα σε δυο  αιώνες, από τους οποίους αντιπροσώπευε μια αξιοθαύμαστη σύνθεση, και μπορούμε ακόμα να δούμε το εκθαμβωτικό φως που ρίχνει στο μέλλον. Επανασυναρμολόγησε ένα έθνος που γκρεμίστηκε από τον ανεμοστρόβιλο της Επανάστασης και την σύγκρουση των φατριών. Aναδιοργάνωσε την κρατική μηχανή θέτοντας τα θεμέλια για την σύγχρονη διοίκηση. Έβαλε τάξη στον τομέα των νόμων, με ένα καινούργιο Κώδικα, τερματίζοντας την αναρχία των διαφόρων πηγών που διατηρούσαν την άθλια νομική κατάσταση επί αιώνες. Καθιέρωσε μια νέα ευγενή τάξη, σφυρηλατημένη από τη φωτιά των μαχών και αναγνωρισμένη από την πίστη στην πολιτική απασχόληση, που δεν ορίζεται πλέον στην αρχή της μεταβίβασης τμημάτων κυριαρχίας και δημοσίων εξουσιών όπως στον φεουδαρχικό Μεσαίωνα, αλλά - με ρωμαϊκούς όρους - την χορήγηση τίτλων που ανταμείβουν την υπηρεσία που παρέχεται στην κοινότητα - καμία ιδεολογική ισότητα, αλλά ξεκινώντας όλα στο ίδιο επίπεδο - «ισότητα μπροστά από το νόμο» που κατοχυρώνεται στον κώδικα - με μια μεταγενέστερη οργάνωση ιεραρχιών με βάση την αξία.

Και αμέσως η εχθρότητα (περιττό να πω από που) των εμπόρων και των κερδοσκόπων  η οποία εντάθηκε. Έχει γράψει ο de Las Cases στο "Απομνημονεύματα  της Αγίας Ελένης", ότι:

«Ο Πρώτος Πρόξενος ένιωσε μια φυσική απογοήτευση για τους επιχειρηματίες: είχε αναλάβει την υποχρέωση, να εφαρμόζει αρχές διαφορετικές από εκείνες της εποχής του Διευθυντηρίου, σχεδόν αμέσως. Είδε επίσης τον εαυτό του να περιβάλλεται από τις συζύγους των προμηθευτών, όλες χαριτωμένες και πολύ κομψές. Και αυτές είναι  ιδιαιτερότητες που φαινόταν να είναι αυστηρές στη συμπεριφορά όλων των επιχειρηματιών για το καλό αποτέλεσμα των κερδοσκοπιών. Και μπόρεσε να διατήρησε σταθερά τη θέση του, ξεπερνώντας όλες τις προκλήσεις με τη σταθερότητα του».

Όλοι αυτοί, δεν συγχώρησαν ποτέ στον αυτοκράτορα την άκαμπτη αίσθηση δικαιοσύνης του. Οι προμηθευτές, οι έμποροι, οι κερδοσκόποι του χρηματιστηρίου ήταν «αγκάθι για το έθνος» … έτσι τους ονόμαζε ο Ναπολέων, όλοι  αυτοί οι συσσωρευτές ξαφνικού, αδίστακτου πλούτου - προμηθευτές, χρηματιστές, κερδοσκόποι κάθε είδους - ήταν πάρα πολλοί στο Παρίσι και στην χώρα. Με την πλουτοκρατική τους δύναμη, με το τεράστιο δίκτυο των πελατών τους, διαμόρφωναν έναν σοβαρό κίνδυνο και την αιτία των αναταραχών και της ίντριγκας.

Ενισχυμένοι από τις υψηλές σχέσεις τους, ειδικευμένοι στο να πουλάνε και να αρπάζουν χάρες διάφορες, είχαν χρεώσει το Διευθυντήριο  και ισχυριζόταν ότι διαχειρίζονται το δημόσιο με τον έλεγχο της διαφθοράς που ήταν στα χέρια τους, πετυχαίνοντας την  χαλάρωση των δημοσίων αρχών. Κανείς, εκτός του Ναπολέοντα, δεν είχε μιλήσει ποτέ τόσο ξεκάθαρα. Ένα από τα πιο αξιοσημείωτα γεγονότα ήταν ο αγώνας που διεξήχθη ενάντια σε αυτήν τη νέα αριστοκρατία των χρημάτων, την οποία θεώρησε απαίσια: «αλλά με έναν ενεργητικό έλεγχο το έβαλε σε τέτοιες συνθήκες ώστε να αποφευχθεί οποιαδήποτε παρέμβαση στην κυβέρνηση», αναφέρει στο εξαίρετο έργο του για τον αυτοκράτορα ο  René de Chateaubriand.

Μέσω του αυστηρού ελέγχου στις δημόσιες διοικήσεις και της επιμελούς εξέτασης των λογαριασμών, με τη βοήθεια του Συμβουλίου του Κράτους που είναι υπεύθυνο για τη σύνταξη των εκθέσεων, έδειξε τις ατέλειες και εκείνο το σημείο οι ένοχοι επικαλούνταν δικαιολογίες και υπεκφυγές  ώστε να  μην επιτρέψουν όποια έρευνα, αλλά στο τέλος δέχονταν μεγάλα πρόστιμα.

Ο Ναπολέων ήξερε καλά ότι, σε ορισμένους παρισινούς κύκλους, είχαν δημιουργηθεί  έντονες μνησικακίες  εναντίον του και τον έδειχναν  ως «δεσποτικό  και τύραννο», αλλά αυτός προχωρούσε ακάθεκτος  προς το  ιερό καθήκον του για όφελος του έθνους, το οποίο στο τέλος πρέπει να ήταν ευγνώμων για αυτόν που το απελευθέρωσε, έστω και για λίγο, από αυτές τις «άπληστες βδέλλες». Και από αυτή την άποψη, σημείωνε στα Απομνημονεύματα του: «Οι άνθρωποι  δεν αλλάζουν ποτέ. Οι ανέντιμοι κερδοσκόποι το έχουν κάνει στο παρελθόν και θα το κάνουν πάντα. Γνωρίζω όμως μέσα μου πολύ καλά ότι σε καμία περίοδο της μοναρχίας δεν χτυπήθηκαν με πιο δίκαιο και αποφασιστικό  τρόπο, όπως έκαναν αντίθετα με μένα».

Ακόμη και οι κατηγορίες για την υπερβολική τάση στον πόλεμο πρέπει να επιστραφούν στον αποστολέα. Με την Ειρήνη της Αμιέν (1802), στην πραγματικότητα, πίστευε καλοπροαίρετα ότι η τύχη της Γαλλίας και της Ευρώπης σταθεροποιήθηκε για πάντα, μετά από δέκα χρόνια αιματηρών μαχών, και ότι ο πόλεμος τελείωσε: «Ήταν το αγγλικό υπουργικό συμβούλιο που αναζωπύρωσε την κατάσταση, αυτό και μόνο αυτό είναι ένοχο μπροστά στην Ευρώπη, για όλες τις μάστιγες που ακολούθησαν, μόνοι τους είναι υπεύθυνοι».

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετώπισε ήταν η επανένωση, η συγκέντρωση λαών που είχαν διασκορπιστεί, λαοί πνιγμένοι από επαναστάσεις και κακή πολιτική: «Θα ήθελα να κάνω όλους αυτούς τους λαούς έναν ενιαίο οργανισμό».

Και όπως συνεχίζει  στα γραπτά του «Και με μια τέτοια ποσότητα λαών που συγκεντρώθηκε, θα ήταν συναρπαστικό να προχωρήσουμε προς την πρόοδο  και την ευλογία στους αιώνες. Ένιωσα άξιος αυτής της δόξας!. Σε αυτήν την κατάσταση, θα υπήρχαν περισσότερες πιθανότητες επίτευξης της ενοποίησης νόμων, ηθικών αρχών, γνωμών, συναισθημάτων, απόψεων και συμφερόντων. Ίσως, λοιπόν, να είχε επιτραπεί να ονειρευτεί κάποιος, για τη μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια, «μια ομοσπονδία όπως αυτή των Ηνωμένων Πολιτειών ή όπως αυτή των Ελληνικών Αμφικτιονιών»: «Τι προοπτική τότε δύναμης, μεγαλείου, απόλαυσης, ευημερίας! Τι υπέροχο και εξαίσιο θέαμα!».

Είχε λαμπρές ιδέες, σίγουρα  με καλές συμβουλές, για την οργάνωση πολιτικών και κρατικών σχεδιασμών. Όπως  στο Σύνταγμα του έτους VIII βρίσκουμε ένα σύστημα πυραμίδας που ευνόησε τη συμμετοχή του πληθυσμού σε όλα τα επίπεδα. Στην Ιταλική Δημοκρατία που ιδρύθηκε το 1802 συνέλαβε μια σχεδόν προ-εταιρική τάξη, όπου οι θεμελιώδεις πολιτικές συνελεύσεις χωρίστηκαν στα τρία σώματα μελετητών, εμπόρων και γαιοκτημόνων, τα οποία στη συνέχεια εντάχθηκαν, με το Βασίλειο της Ιταλίας, μια Γερουσία με μέλη ισόβια. Και η ιταλική πολιτική ενοποίηση οφείλει επίσης πολλά στον αυτοκράτορα. Εκείνη την εποχή η αρμονία των αρχών και των νόμων, αυτή της σκέψης και του συναισθήματος ωρίμασαν.

Το όνειρο του για την πραγματική ένωση της Ευρώπης των λαών και των εθνών ήταν εντυπωσιακό. Μια Ευρώπη που θα αποκτούσε πάλι τα φυσικά της σύνορα και με την εκδίωξη των αλλόφυλων Τούρκων από τα ιερά χώματα μας. Τα χάσαμε όλα αυτά με την ήττα του Αυτοκράτορα. Μια ενωμένη Ευρώπη στην ομοσπονδία ελεύθερων λαών, φάρος του κόσμου, όπου τα έθνη θα μπορούσαν να αναπτύξουν τις δυνατότητές τους αποφεύγοντας τις συγκρούσεις και τις καταστροφές του επόμενου αιώνα. Και τέλος, μια προειδοποίηση για τους απογόνους που ακούγεται τρομακτικά επίκαιρη: «Ο πρώτος κυρίαρχος, ο οποίος στη μέση της πρώτης μεγάλης διαμάχης θα αγκαλιάσει την υπόθεση των λαών με καλή πίστη, θα βρεθεί στο κεφάλι ολόκληρης της Ευρώπης θα είναι σε θέση να δοκιμάσει ότι θέλει» .

Και η αγάπη που είχαν οι άνθρωποι για αυτόν κράτησε για αιώνες. Ισχυρότερη από κάθε κατηγορία και μίσος. Ισχυρότερη από τη δειλία εκείνων που τον απομόνωσαν  σε ένα νησί. Όπως και για τους νέους Γάλλους, της Μεραρχίας «Charlemagne» που σύμφωνα με τον συγγραφέα Saint-Paulien, τραγούδησαν ένα τραγούδι προς τιμήν του Γάλλου Αυτοκράτορα κατά τη διάρκεια της επίπονης υπεράσπισης του Βερολίνου στο τέλος του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου. Ένα τραγούδι για το «enfant de la glorie», (Ο γιος της δόξας), ένα τραγούδι που έγραψε ο μεγάλος Ιταλός ποιητής Alessandro Manzoni αφιερωμένο στον  Empereur:

                             ..τόσο χτυπημένος, έκπληκτος

                              η γη είναι προς το nuncio,

                             αλλάζει τη σκέψη για την τελευταία ώρα

                             του μοιραίου ανθρώπου.

                             Ούτε ξέρει πότε ένα τέτοιο αποτύπωμα

                             των θνητών ευσεβών είναι τόσο  αιματηρή σκόνη που        
                       

θα το καταπατήσει…