Η φιλία του Maurice Bardèche με τον Robert Brasillach και η τιμή των ηττημένων (01.10.1907 - 30.07.1998)

 

του Κωνσταντίνου Μποβιάτσου

Η 30^η Ιουλίου 1998 είναι η ημερομηνία θανάτου του Μωρίς Μπαρντές. Γεννήθηκε στην κεντρική Γαλλία στο Dun-sur-Auron το 1907. Στο Παρίσι πήγε σε ηλικία 18 ετών για να παρακολουθήσει το διάσημο λύκειο Louis-le-Grand, το πρώτο βήμα για να αποκτήσει πρόσβαση στην Ėcole Normale Supérieure.

Λίγες μέρες μετά την έναρξη των μαθημάτων, ένα πρωί συνάντησε δύο συνομηλίκους του, που απαγγέλλουν δυνατά, εναλλάξ, στίχους των Charles Baudelaire και Tristan Corbière. Το πρωινό εκείνο σηματοδότησε το σημείο καμπής για όλους τους, προορισμένοι να γίνουν αδελφικοί φίλοι. Ένας από αυτούς ήταν ο Thierry Maulnier, μελλοντικός θεατρικός συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας και μέλος της Académie Française, ο άλλος ήταν ο Robert Brasillach, ο ποιητής που προοριζόταν να καταλήξει μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα. Είναι αδύνατον να μιλήσουμε για τον Bardèche χωρίς να μιλήσουμε για τον Brasillach. Οι ζωές τους, παρά τις βαθιές διαφορές ευαισθησίας και ιδιοσυγκρασίας, ήταν πάντα συνυφασμένες.

Ο Brasillach ήταν  ο γενναιόδωρος ποιητής, έτοιμος να διανείμει όλα τα μαργαριτάρια της διάνοιας του. Ο Bardèche, ήταν ο παίκτης του ράγκμπι που ενδιαφέρεται για την τέχνη, αλλά και οι δυο τους εξερευνούν και ανακαλύπτουν   το μεσαιωνικό Παρίσι, την εβραϊκή συνοικία, τους σκιερούς κήπους της Quartier Latin. Μαζί το 1928 εισήλθαν στη Γαλλική τριτοβάθμια εκπαίδευση, το Ecole Normale, έχοντας ως συμμαθητές τον μελλοντικό Πρόεδρο της Δημοκρατίας Ζωρζ Πομπιντού, την φιλόσοφο Simone Weil, τον μελλοντικό εθνολόγο και υπουργό Jacques Soustelle και άλλους όχι λιγότερο γνωστούς. Στο «Notre avant-guerre» ο Brasillach περιέγραψε εκείνα τα χρόνια ως χρόνια διακοπών και ευτυχίας. Μια μέρα ο Maurice συνάντησε την δεκαεφτάχρονη αδερφή του Ρόμπερτ, την Σουζάν, η οποία περνούσε από το Παρίσι για να ταξιδέψει στην Αγγλία. Σύντομα η Σουζάν εντάχθηκε στην ομάδα των αχώριστων φίλων και στις καλοκαιρινές διακοπές τους  κοντά στο Perpignan, με την γιαγιά του Brasillach, ορφανού από πατέρα, αξιωματικός  που έπεσε στον Μεγάλο Πόλεμο. Τον Ιούλιο του 1934 ο Maurice και η Σουζάν παντρεύτηκαν στο Παρίσι.

Ο Bardéche πήρε  την έδρα της  γαλλικής λογοτεχνίας του 19^ου αιώνα στη Σορβόννη, ενώ ο Brasillach, όταν ο εκδότης Arthème Fayard αποφάσισε να πουλήσει το «Je suis partout» στους συντάκτες, επιλέχθηκε από τους δημοσιογράφους για την θέση (χωρίς μισθό) του αρχισυντάκτη. Ήταν γόνιμα χρόνια για τους δύο φίλους, παθιασμένους με το θέατρο και τον κινηματογράφο, οι οποίοι συνέγραψαν το «Histoire du cinéma». Αργότερα, το 1939 μια άλλη κοινή δημοσίευση, η "Histoire de la guerre d'Espagne" μετά από μια μακρά διαδρομή στην Ισπανία που ακόμα αιμορραγούσε από τις πληγές του εμφυλίου πολέμου.

Η κήρυξη πολέμου στην Γερμανία διέλυσε προσωρινά την παρέα. Ο Maurice συνέχισε τη διδασκαλία του στο πανεπιστήμιο, η Suzanne, που ζούσε με συγγενείς, γέννησε το πρώτο από τα πέντε παιδιά τους, τον Jacques, ενώ ο Robert Brasillach, με τον βαθμό του υπολοχαγού, στάλθηκε στη γραμμή Maginot. Η ανακωχή βρήκε  τον Brasillach αιχμάλωτο των Γερμανών σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Βεστφαλία. Με βάση τις συμφωνίες που είχαν συναφθεί στο Montoire μεταξύ των νικητών και της κυβέρνησης του Philippe Pétain, ο Brasillach επέστρεψε στη Γαλλία τον Απρίλιο του 1941, ήταν 32 ετών.

Ο ιστορικός Jacques Benoist-Méchin αποφάσισε να του αναθέσει το «Γενικό Κομισαριάτο του Κινηματογράφου», το οποίο και δέχτηκε, αλλά μετά από τρεις εβδομάδες παραιτήθηκε για να επαναλάβει την θέση του ως αρχισυντάκτης στο "Je suis partout". Το πρώτο άρθρο επαναπατρισμού του ήταν: "Le camarades restent", αναφερόταν στους περισσότερους από τους συμπατριώτες του που ήταν ακόμα κρατούμενοι. Είχε δώσει τον τιμητικό του λόγο ότι θα έκανε ό, τι είναι δυνατόν για την απελευθέρωση τους.

Ο Bardèche, από την άλλη πλευρά, συνέχισε να μην ασχολείται με την πολιτική, ενώ ο αδερφός του Henri (γνωστός ως Bérine) διαχειρίστηκε επίσης το Φασιστικό βιβλιοπωλείο "Rive Gauche", τόπος συνάντησης των λεγόμενων «συνεργατών», ακριβώς μπροστά από την έδρα της Σορβόννης. Ο Bardèche για μεγάλο χρονικό διάστημα προσπαθούσε να αποτρέψει  τον Brasillach  από την ανάληψη  της θέσης του αρχισυντάκτη της έκδοσης που γινόταν μία από τις αιχμές της πολιτικής της Συνεργασίας. Επίσης ένας άλλος φίλος του Brasillach  από την κοινή συμμετοχή τους στη δράση της Action Française, ο μελλοντικός κομμουνιστής συγγραφέας Claude Roy, παρακάλεσε τον Brasillach να μην βρεθεί σε αυτήν την πλευρά. Μάταια όμως μπροστά στην αποφασιστικότητα του.

Ενώ ο πόλεμος στη Γαλλία έγινε εμφύλιος (μετά την επίθεση στην ΕΣΣΔ, οι Κομμουνιστές, που τώρα απελευθερώθηκαν από το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ, είχαν ξεκινήσει τον ανταρτοπόλεμο) και η σύγκρουση, και με την είσοδο των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας, έγινε Παγκόσμιος Πόλεμος, στο «Je suis partout» ο Brasillach είχε διαφωνήσει με τον Charles Lesca που τον είχε αντικαταστήσει κατά την επίσκεψη του στο Ρωσικό Μέτωπο. Κατά την επιστροφή του βρέθηκε στην μειοψηφία στην συντακτική ομάδα και παραιτήθηκε ακολουθούμενος από τον πιστό Georges Blond και τον Henri Poulain, προχωρώντας στο εβδομαδιαίο περιοδικό του Lucien Combelle, το «Révolution Nationale», όπου βρήκε επίσης τον Pierre Drieu La Rochelle.

Στη συνέχεια ήρθε αυτό που ο Bardèche θα αποκαλούσε «τις αιματηρές εβδομάδες που η Ιστορία θα ονόμαζε Απελευθέρωση». Την 1^η Σεπτεμβρίου 1944, ακόμη και ένας που είχε μείνει μακριά από την πολιτική όπως ο Bardèche, ένιωσε ένα όπλο στα πλευρά του και φυλακίστηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Drancy. 

Στα απομνημονεύματα του θα γράψει ότι ήταν τυχερός  γιατί έτσι δραπέτευσε από τις φρικαλεότητες του «epuration sauvage», της ωμής κάθαρσης». Ο αδερφός του «Bérine» ήταν επίσης κλειδωμένος στο Drancy αλλά για λίγο επειδή μεταφέρθηκε στη φυλακή Fresnes.

Σχεδόν άγνωστος, ο Bardèche είχε ως συντρόφους κρατούμενους τον εκδότη Bernard Grasset και τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Sacha Guitry. Μόνο αργότερα θα ξέρει τι συνέβαινε έξω. Θα γράψει: «Σκέφτομαι με τρόμο εκείνες τις εβδομάδες εκδίκησης και καταγγελίας. Πώς θα μπορούσαμε να μιλάμε για ναζιστική «βαρβαρότητα» όταν ήμασταν υπεύθυνοι, όχι ατομικά, αλλά ως λαός, για βασανιστήρια, εκλεπτυσμένους σαδισμούς, έξυπνες αγριότητες, εκείνες τις φρίκης που είναι απερίγραπτες και άγνωστες».

Ο Brasillach κατέληξε επίσης σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Noisy-le-Sec πριν μεταφερθεί στο Fresnes μαζί με τον αδελφό του Maurice. Ο πατριός του Brasillach, ο γιατρός Maugis, είχε επίσης συλληφθεί. Η Σουζάν έπρεπε να μετακινηθεί μεταξύ φυλακών, στρατοπέδων συγκέντρωσης και δικηγόρων υπεράσπισης, με τρένο, ποδήλατο, αυτοκίνητο. Η δίκη του Brasillach πραγματοποιήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 1945, διήρκεσε δύο ώρες (έξι αν λάβουμε υπόψη τα προκαταρκτικά και το μεσημεριανό διάλειμμα), δεν ακούστηκαν μάρτυρες, δεν προσκομίστηκαν έγγραφα κατηγορίας. Με την ετυμηγορία της θανατικής ποινής, ο ποιητής σύρθηκε αλυσοδεμένος στα πόδια και τοποθετήθηκε στην πτέρυγα των φυλακών. Εκεί έγραψε το "Poèmes de Fresnes".

Μια ομάδα συγγραφέων κυκλοφόρησε ανάμεσα σε Γάλλους διανοούμενους το κείμενο μιας σύντομης αναφοράς που θα υπογραφεί ζητώντας συγχώρεση για τον Brasillach, μια μακρά και σημαντική λίστα συμμετοχών, αλλά όλα ήταν άχρηστα. Ο δικηγόρος Jacques Isorni απευθύνθηκε  στον Στρατηγό Ντε Γκωλ, ο οποίος τον άκουσε χωρίς να πει λέξη, στην συνέχεια τον ενημέρωσε μέσω τρίτων ότι απέρριψε το αίτημα για χάρη και στις 6 Φεβρουαρίου ο Robert Brasillach εκτελέστηκε. Ο Maurice έγραψε: «Πιστεύω ότι  ο θάνατος του Brasillach, είναι μια επιτυχημένη δολοφονία». Λίγες μέρες αργότερα ο Bardèche αποφυλακίστηκε και μπόρεσε να φροντίσει για την προσωρινή ταφή του κουνιάδου του στο Père-Lachaise και στη συνέχεια να τον μεταφέρει, τον Απρίλιο, σύμφωνα με τις επιθυμίες του, στο μικρό παριζιάνικο νεκροταφείο στο λόφο πίσω από την εκκλησία της Charonne.

Ο αδελφός του Maurice, Bèrine καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια καταναγκαστικής εργασίας, τρία χρόνια αργότερα θα καταλήξει στον τάφο όπου είχε αναπαυθεί ο Brasillach για κάποιο διάστημα στο νεκροταφείο Père-Lachaise.  Από την ομάδα των φίλων της δεκαετίας του 1930, ο μόνος που δεν είχε ασχοληθεί με την πολιτική - ο Bardèche - βρέθηκε ξαφνικά στην πρώτη γραμμή. Αφού δημοσίευσε δύο σημαντικές μελέτες για τους Stendhal και Balzac το ‘46 και το '47, μπήκε στη μάχη με τη δημοσίευση ενός μικρού δοκiμίου με τίτλο "Lettre à François Mauriac", ο συγγραφέας που πήρε πρώτη θέση ενάντια στη βία της «κάθαρσης». Το Alla Lettre, το οποίο πούλησε γρήγορα 80.000 αντίτυπα, ακολούθησε το "Nouremberg ou La Terre Promise", αφιερωμένο στην δίκη της Νυρεμβέργης.

Για να εκδώσει το βιβλίο ίδρυσε έναν εκδοτικό οίκο, τον  «Les Sept Couleurs», το όνομα ενός από τα μυθιστορήματα που έγραψε ο Brasillach, από τα οποία δημοσίευσε αμέσως τα ποιήματα που γράφτηκαν στη φυλακή, και μια μελέτη για τον André Chénier και το «Lettre à un soldat de la Classe '60». Η έκδοση του Nouremberg του κόστισε ποινή φυλάκισης ενός έτους και βαρύ πρόστιμο. Κατέληξε ξανά στη φυλακή το 1950 για τη δημοσίευση του «Nouremberg II ou les Faux-Monnayeurs». Ο Bardèche εκείνα τα χρόνια ήταν επίμονος συνεργάτης μεγάλου μέρους του Τύπου σε έναν κόσμο που προσπαθούσε να πάρει ανάσα μετά την καταστολή, τις σφαγές, την εκδίκηση.

Ένας γαλαξίας πρώην μελών, (πρώην της Action Française, πρώην σοσιαλιστές και νεοσοσιαλιστές που είχαν περάσει από το RNP του Déat, πρώην κομμουνιστές του PPF του Doriot, πρώην στελέχη  χιλιάδων ιδεολογικών όψεων της γαλλικής δεξιάς / αριστεράς και των Φασισμών της) ξαφνικά ενοποιήθηκε στον «νεοφασισμό». 

Ο μελετητής βρέθηκε επίσης αναμειγμένος σε μια οργανωτική δομή όταν το 1951 διάφορες Γαλλικές ομάδες και κινήματα του ζήτησαν να τους εκπροσωπήσει (ήταν ταυτόχρονα εκπρόσωπος αλλά όχι επίσημα, ως μη πολιτικός) στην δεύτερη συνάντηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Κινήματος που πραγματοποιήθηκε στο Malmö της Σουηδίας, με πρωτοβουλία του Per Engdahl, ενός από τα ιστορικά πρόσωπα του Σουηδικού «Φασισμού».

Στην τριήμερη συνάντηση στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι κινήσεων από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, αποφασίστηκε να συσταθεί μια επιτροπή μελέτης αποτελούμενη από έναν Σουηδό, έναν Ιταλό, τον καθηγητή τον Ernesto Mass, ιδρυτή της Ιταλικής Γεωπολιτικής και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Bocconi του Μιλάνου), έναν Γερμανό και τον  Bardèche από την Γαλλία. Ο Maurice αισθάνθηκε φορτωμένος με ένα βαρύ έργο πέρα ​​από τις δυνατότητές του, αλλά ξεπέρασε την αναποφασιστικότητα από καθήκον προς τη δέσμευση  για τους συναγωνιστές αυτών των κινημάτων. Θα γράψει σαράντα χρόνια μετά ότι «αυτοί οι αγωνιστές ήταν σχεδόν όλοι νέοι, φτωχοί, συχνά εργάτες, φοιτητές ή μικροί υπάλληλοι, πλήρωσαν για την επιμονή τους στερώντας τον εαυτό τους από το απαραίτητο, η καθημερινή θυσία ήταν το τίμημα της μαρτυρίας τους. Τους θαύμαζα. Έτσι παρέμεινα περήφανος για μεγάλο χρονικό διάστημα, εκπρόσωπος σε μια επιχείρηση της οποίας γνώριζα πλήρως την ματαιότητα».

Για να δώσει ένα Γαλλικό ιδεολογικό όργανο στο MSE, το 1952 ο Bardèche ίδρυσε  το περιοδικό "Défense de l'Occident", ένα μηνιαίο έντυπο που έβγαινε τακτικά μέχρι το 1982, αν και η λειτουργία του στο MSE σταμάτησε μετά τα τρία πρώτα χρόνια («ξεκίνησα αυτό το περιοδικό από καθήκον, συνέχισα να το δημοσιεύω από ειλικρίνεια, το κλείνω χωρίς θλίψη», θα γράψει).

Μετά από πολλά χρόνια νομικής μάχης, η οικογένεια Bardèche κατάφερε να ανακτήσει την κατοχή του παριζιάνικου διαμερίσματος που είχε κατασχεθεί το 1945. Πάντα προσεκτικός στις πνευματικές ζυμώσεις του ποικίλου πολιτιστικού κόσμου στον οποίο είχε βρεθεί να ενεργεί, συνέχισε μέχρι το τέλος των ημερών του να διατηρεί την μνήμη και να αποτίει φόρο τιμής σε όσους ένιωθε κοντά στις ιδέες του, από τον Brasillach μέχρι τους πεσόντες του δήμου Mur des Fédéré στο νεκροταφείο Pére - Lachaise. Τώρα αναπαύεται με τη Suzanne στον τάφο απέναντι από τον Robert στο μικρό και μισοάγνωστο νεκροταφείο της Charonne.