Σκέψεις για τον Περονισμό: του Αdriano Romualdi (μετάφραση: Κωνσταντίνος Μποβιάτσος)

 

Μετάφραση: Κωνσταντίνος Μποβιάτσος

Ένα από τα πιο σύνθετα πολιτικά φαινόμενα της εποχής μας είναι αναμφίβολα ο «Περονισμός». Από τη μια πλευρά αυτός είχε κάποιες συμπάθειες και κάποιες συγγένειες με τα ευρωπαϊκά Φασιστικά καθεστώτα και η γενική του θέση ανάμεσα στον Καπιταλισμό και τον Κομμουνισμό και μεταξύ των ρωσικών και αμερικανικών εναλλακτικών, θυμίζει αυτή των Φασιστικών κινημάτων μεταξύ 1920 και 1945. Από την άλλη πλευρά, έχει έναν έντονο αυτόχθονο, νοτιοαμερικανικό χαρακτήρα, έτσι που μπορεί να φαίνεται σαν μια παραλλαγή του Caudillismo και των στρατιωτικών δικτατοριών της Λατινικής Αμερικής. Τέλος, η μακροχρόνια εξορία του Peron, η μετωπική αντίθεση στη στρατιωτική ολιγαρχία και η έλξη του «Καστρισμού», έχουν μπερδέψει ακόμη περισσότερο τις πολιτικές γραμμές της εικόνας σε σημείο να τις καθιστούν σχεδόν ανεξήγητες.

Το αίμα που χύθηκε πριν από ένα μήνα μεταξύ δεξιών και αριστερών Περονιστών, η αποχώρηση Campora και η ανάληψη της προεδρίας από τον Peron, είναι ίσως το προοίμιο μιας επερχόμενης διευκρίνισης. Εν τω μεταξύ, παραμένει το πρόβλημα της  ανάλυσης του φαινομένου του Περονισμού, από πολιτική και κοινωνική σκοπιά. Ένας από τους πιο οξυδερκείς μελετητές του Περονισμού, είναι αναμφίβολα ο Ιταλο-Αργεντινός κοινωνιολόγος Gino Germani. Στο δοκίμιο του “Integracion Politica de las Masas y el Totalitarianismo” και στο βιβλίο “Κοινωνιολογία του Εκσυγχρονισμού”, μελέτησε κινήματα φασιστικού τύπου και μεταξύ αυτών τον Περονισμό, ως φαινόμενο «κινητοποίησης» των μαζών σε μια εποχή κρίσης.

Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από αυξημένη «κοινωνική κινητικότητα». Όταν η κοινωνική κινητικότητα αποκτά ιδιαίτερα γρήγορους ρυθμούς, η κοινωνία δεν είναι σε θέση να την απορροφήσει μέσα στα συνηθισμένα κανάλια και τότε γεννιούνται μαζικά εξτρεμιστικά κινήματα. Για τους Γερμανούς η κινητοποίηση μπορεί να είναι πρωτογενής ή δευτερογενής. 

Πρωτογενής όταν οι τάξεις εισάγονται για πρώτη φορά στη διαδικασία κινητοποίησης, δηλαδή τα χαμηλότερα στρώματα του πληθυσμού. 

Δευτερογενής, όταν η κινητοποίηση αφορά ήδη κινητοποιημένες τάξεις, όπως η κατώτερη μεσαία τάξη όταν βρίσκεται «εκτοπισμένη» από την κοινωνική κρίση ή από τον πληθωρισμό. 

Η διαφορά μεταξύ Περονισμού και Φασισμού θα συνίστατο στο γεγονός ότι, ενώ ο Φασισμός ήταν προϊόν μιας «δευτερογενούς κινητοποίησης», δηλαδή της έκφρασης της μεσαίας και μικρής αστικής τάξης που μπήκε σε κρίση στη μεταπολεμική περίοδο, ο Περονισμός θα ήταν ένα φαινόμενο «πρωταρχικής κινητοποίησης» των εργατικών τάξεων και των υποπρολετάριων. Εν ολίγοις, ο «Περονισμός» ήταν ουσιαστικά ένα «λαϊκιστικό», «εθνικολαϊκό» κίνημα.

Αυτή η διευκρίνιση κοινωνιολογικού χαρακτήρα, είναι ακριβής. Ο Περονισμός είναι ένα φαινόμενο στα όρια μεταξύ του «Φασισμού» - από τον οποίο συμμερίζεται ορισμένες αυταρχικές τάσεις και τον αντικομμουνισμό - και ενός είδους λαϊκής δημαγωγίας, που στόχευε στις μάζες των Αργεντινών αποκληρωμένων ανθρώπων. Ακόμη και τα Φασιστικά και τα Ναζιστικά καθεστώτα ήταν «λαϊκίστικα». Ήταν ο Mussolini που δήλωσε ότι ήταν απαραίτητο να «πάμε προς τον λαό» και ποτέ η λέξη «λαός» (Volk) δεν ακούστηκε τόσο πολύ στη Γερμανία, όσο κατά τη διάρκεια των δώδεκα ετών του Τρίτου Ράιχ. Παρόλα αυτά, προέκυψαν Φασιστικά κινήματα ως αντίδραση ενάντια στην πολύ ορμητική «πρωτογενή κινητοποίηση» του προλεταριάτου που έγινε κάτω από μπολσεβίκικες φόρμουλες και συνθήματα. Ήταν κινήματα που αναπτύχθηκαν στο έδαφος της μεσαίας και μικρής αστικής τάξης, που βρέθηκε αντιμέτωπη με την κομμουνιστική αναταραχή των προλετάριων που ελέγχονταν από τις κόκκινες οργανώσεις.

Φυσικά η «δευτερεύουσα κινητοποίηση» των μεσαίων στρωμάτων στον Φασισμό και τον Εθνικοσοσιαλισμό, δεν στόχευε μόνο ενάντια στο μπολσεβικικό προλεταριάτο αλλά και ενάντια στο μεγάλο κεφάλαιο, την κερδοσκοπία, τα τραστ, ως εκφράσεις μιας απάνθρωπης οικονομίας που απειλούσε την ίδια την μικροαστική και μεσαία τάξη και του ιδιόρρυθμου κόσμου της. Αλλά αναμφίβολα, τα Φασιστικά κινήματα κατέληξαν να συμμαχήσουν με τις παραδοσιακές άρχουσες τάξεις. Στην Ιταλία καθώς ο Φασισμός σταδιακά έγινε καθεστώς, ταυτιζόμενος με τη Μοναρχία και το εθνικιστικό κίνημα, έδωσε όλο και μεγαλύτερο χώρο στην ανώτερη αστική τάξη και στις παλιές ολιγαρχίες, λιγότερο θαρραλέες και λιγότερο γενναιόδωρες από εκείνες τις πιο μετριοπαθείς, αλλά και πιο ενεργητικές, κοινωνικές δυνάμεις που ήταν στις απαρχές του Φασισμού. Αυτή η ταλάντωση του Φασισμού ανάμεσα στους δύο πόλους, τον μικροαστικό, αυτό τον πιο γνήσιο και ιδεαλιστικά Φασιστικό και τον μεγαλοαστικό, μοναρχικό, συντηρητικό και υπολογιστικό, σκιαγράφησε ο De Felice με μεγάλη ιστορική οξύνοια.

Στην Αργεντινή βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα διαφορετικό φαινόμενο. Η βάση του Περονισμού δεν συμμάχησε ποτέ με τις παλιές ολιγαρχίες της Αργεντινής, που ποτέ δεν έκρυψαν την αποδοκιμασία τους για τη «δημαγωγία» του Peron και ωρίμασαν την αντίθεση τους με το στρατιωτικό πραξικόπημα. Σε αντίθεση με την περίπτωση του Φασισμού, εδώ υπήρχε ακριβής οριοθέτηση προς τα δεξιά, ενώ - εκτός από τον γενικό αντικομμουνισμό - δεν υπήρξε ποτέ ξεκάθαρη προσέγγιση προς την αριστερά. Αυτό κατέστησε δυνατό ότι κατά τη μακρά απουσία του στρατηγού, στη μαρξιστική ιστοριογραφία έγινε μια προσπάθεια να απεικονίσουν τους φασισμούς ως καθαρή «αντίδραση». 

Κι όμως αυτοί διέφεραν από τις  «δικτατορίες της ανάπτυξης» των μη ευρωπαϊκών χωρών - στις οποίες ανήκει ο Περονισμός - λόγω της πολυπλοκότητας του πολιτιστικού τους περιεχομένου και της συγκεκριμένης απάντησης που έδωσαν στην «κρίση του πολιτισμού». Καθώς προσπαθούσαν να εκσυγχρονίσουν τις αντίστοιχες χώρες τους, ο Φασισμός, ο Ναζισμός, η Σιδηρά Φρουρά και όλα τα άλλα Φασιστικά κινήματα της δεκαετίας του 1930 αναζήτησαν επίσης μια νέα επαφή με την παράδοση. Η δική τους ήταν μια «συντηρητική επανάσταση»: εξ ου και η πρωτοτυπία τους σε σύγκριση με τον Περονισμό και τις δικτατορίες ανάπτυξης.

Αλλά αυτή ακριβώς την πρωτοτυπία δεν μπορεί να έχει ένα φαινόμενο όπως ο Περονισμός, που γεννήθηκε σε μια χώρα φτωχή σε παραδόσεις. Όμως παρόλα αυτά, ο εθνικός συνδικαλισμός του, ως η τρίτη δύναμη μεταξύ καπιταλισμού και κομμουνισμού, μπόρεσε να ασκήσει στη νεολαία της Λατινικής Αμερικής την ίδια γοητευτική απήχηση που ασκούσαν παρόμοια συνθήματα πριν από σαράντα χρόνια.