Η αιχμή της Ελευθερίας

γράφει ο Άγγελος Δημητρίου

«[…]οι πατέρες θα συνηθίσουν να θεωρούν τα παιδιά τους ίσα και όμοιά τους και να φοβούνται τους γιους τους, το ίδιο πάλι οι γιοι τους πατέρες, και ούτε θα σέβονται ούτε θα φοβούνται τους γονείς τους, για να είναι βέβαια ελεύθεροι· οι μέτοικοι θα εξισωθούν με τους πολίτες, οι πολίτες με τους μετοίκους και οι ξένοι επίσης[…] ο δάσκαλος φοβάται και περιποιείται τους μαθητές του, οι μαθητές καμιά σημασία δεν δίνουν στους δασκάλους και στους παιδαγωγούς τους· και γενικά οι νέοι αγαπούν να εξομοιώνονται με τους γεροντότερους και να συνερίζονται μ’ αυτούς στα λόγια και στα έργα, οι γέροντες πάλι κατεβαίνουν έως το επίπεδο των νέων, μιμούνται τους τρόπους τους και κάνουν τον ευτράπελο και τον χαριτωμένο, για να μη θεωρούνται τάχα φορτικοί και δεσποτικοί.[…] βλέπεις τους δούλους τούς αγορασμένους και τις δούλες ν’ απολαβαίνουν όχι μικρότερη ελευθερία από κείνους που τους αγόρασαν. 

Ελησμόνησα ακόμα να πω πόση ισονομία και ελευθερία επικρατεί στις μεταξύ ανδρών και γυναικών σχέσεις.[…] Και τα ζώα ακόμα που βρίσκονται στην υπηρεσία των ανθρώπων, απολαβαίνουν εδώ μεγαλύτερη ελευθερία από παντού αλλού· γιατί πραγματικά, τα’ άλογα και τα γαϊδούρια, συνηθισμένα να πηγαίνουν ελεύθερα και με όλη τους τη μεγαλοπρέπεια στους δρόμους, πέφτουν απάνω σ’ όσους τύχει να συναντήσουν, άμα δεν παραμερίσουν αυτοί· και τέλος πάντων όλα χαίρονται απόλυτη ελευθερία. […] Η ψυχή των πολιτών γίνεται τόσον ευπαθής, ώστε και στην ελάχιστη υποψία καταναγκασμού που θα ‘θελε να τους επιβάλει κανείς αγανακτούν και εξεγείρονται. Στο τέλος ξέρεις βέβαια ότι καταντούν να μη λογαριάζουν καθόλου και τους νόμους, είτε τους γραπτούς είτε τους άγραφτους, για να μην έχουν κανέναν απολύτως κύριο.»

Στο Όγδοο βιβλίο της Πολιτείας, ο Πλάτων μας δίνει με αυτόν το περιγραφικό τρόπο την εικόνα μιας κοινωνίας που έχει αφεθεί να κατευθύνεται από την ελευθεριότητα και την ασυδοσία. Η ευθύνη αποδίδεται στον τρόπο λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος και η κατάληξη μιας τέτοιας κοινωνίας είναι η επιβολή σ’ αυτήν μιας τυραννίας.

Δεν είναι όμως ήδη μια τυραννία, η παράδοση των ανθρώπων στα ένστικτα, στις ταπεινές επιθυμίες; Η διόγκωση του ατομικού θελήματος και η τάση του να επικαλύψει και να κατεξουσιάσει τις άλλες ατομικότητες δεν είναι μια υποδούλωση; Ο άνθρωπος κατέχεται από ισχυρές εσωτερικές δυνάμεις, πολλές φορές σκοτεινές και πάντως ανεξιχνίαστες ακόμα και για την σύγχρονη νευροεπιστήμη. Η έλλογη διαχείριση αυτών των ενστίκτων, η περιστολή τους, είναι ένα συνεχές διακύβευμα. Ο κίνδυνος να διολισθήσουμε στην βαρβαρότητα είναι πάντα υπαρκτός. Μήπως όλες οι θρησκείες δεν εφαρμόζουν κάποια ασκητική μέθοδο προκειμένου να ξεπεραστεί η φυλακή της φυσικής μας αναγκαιότητας; Να μια διαφορά ανάμεσα στην ελευθερία και την ελευθεριότητα.

Είναι σαφές βέβαια, ότι ο Πλάτων εισάγει στην Πολιτεία τον ολοκληρωτισμό, υπό την έννοια μιας καθ’ ολοκληρίαν επόπτευσης της ζωής του ατόμου συνολικά. Γιατί η προσωπική ηθική και συμπεριφορά τον ενδιαφέρει πάρα πολύ. Μην ξεχνάμε ότι διαμέσου της δίκαιης πολιτείας η κοινωνία οδηγείται στην θέα του αγαθού.

Τούτες οι εικόνες που μας ζωντανεύει ο Πλάτων, είναι πολύ γνώριμες από την σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Ο υποκειμενισμός και ο σχετικισμός, καθώς και οι ακραίες συνέπειες τις ατομικής ελευθερίας, από ατομικές πρακτικές ανάγονται σε θεσμούς, έρχονται για να ορίσουν την ζωή μας και να μας εξουσιάσουν, δίνουν μια γενική κατεύθυνση, προσδιορίζουν την συλλογική ηθική, αποκτούν πολιτική και κοινωνική αναφορά. Σε άλλο σημείο της Πολιτείας, ο φιλόσοφος θα παρομοιάσει μια τέτοια κοινωνία με έναν μεθυσμένο.

Σήμερα, το τέλος αυτής της παραφοράς μοιάζει πολύ κοντινό. Και αυτό που θα την διαδεχθεί, πολύ επικίνδυνο. 

πηγή