του Alain de Benoist
Μολονότι η βία βρίσκεται πάντα στην ημερησία διάταξη, η
πεντηκοστή επέτειος του θανάτου του Georges Sorel θα είχε περάσει απαρατήρητη, εάν
οι εκδόσεις Marcel Rivière δεν είχαν την ιδέα να
επανεκδώσουν το «Σκέψεις πάνω στην βία» (Réflexions sur la violence
, Paris: Éditions Marcel Rivière, 1973).
«Ο Sorel,
το αίνιγμα του εικοστού αιώνος, φαίνεται να είναι η μετενσάρκωση του Proudhon, του αινίγματος του
δεκάτου ενάτου αιώνος», έγραψε ο Daniel Halévy
στο πρόλογο του στο βιβλίο του M.
Pierre
Andreu «Ο
Δάσκαλός μας, M. Sorel» (Paris: Grasset, 1953). Αίνιγμα, πράγματι: ένας
ιδεολόγος με διάπλαση γίγαντος, με αυτιά κολλημένα στο κεφάλι, δυνατή μύτη,
καθαρά μάτια, λευκή γενειάδα. Αίνιγμα: αυτός ο ανένδοτος σοσιαλιστής, ο οποίος
δεν ένοιωθε άνετα με την Ρωσική Επανάσταση, ο οποίος συμπαθούσε την Action Française και ήταν θαυμαστής των Renan, Hegel, Bergson, Maurras, Marx, and Mussolini.
Ο Georges Sorel
γεννήθηκε στο Cherbourgon
στις 2 Νοεμβρίου 1847. Η καταγωγή του ήταν Νορμανδική και από δύο πλευρές: από
την Μάγχη και την Calvados.
Ο πρώτος του εξάδελφος, Albert Sorel,
θα γινόταν ο ιστορικός της Αυτοκρατορίας και της Επαναστάσεως. Απόφοιτος του Πολυτεχνείου, μηχανικός γεφυρών και δρόμων, ο Sorel αφοσιώθηκε στα
κοινωνικά προβλήματα μόνον μετά το 1892. Τα βιβλία του, τα οποία ελάχιστοι
διαβάζουν πια, έχουν το δίχως άλλο διατηρήσει την αξία τους - ιδιαιτέρως τα «Οι
ψευδαισθήσεις της προόδου» (Les illusions du progrès) «Σκέψεις πάνω στην βία» (Réflexions sur la violence) «Περί της Εκκλησίας
και του Κράτους» (De l’Église et de l’État), «Περί της χρησιμότητας του
Πραγματισμού» (De l’utilité du pragmatisme), «Η αποσύνθεση
του Μαρξισμού» (La décomposition du marxisme), «Από τον
Αριστοτέλη στον Μαρξ» (D’Aristote à Marx), «Η κατάρρευση του αρχαίου κόσμου»
(La ruine du monde antique), «Η δίκη του
Σωκράτη» (Le procès de Socrate) κλπ.
Το βιβλίο «Σκέψεις πάνω στην βία» εξεδόθη για πρώτη φορά το
1908 και έκτοτε επανεξεδόθη το 1973 στην συλλογή «Σπουδές πάνω στην κοινωνική
αλλαγή» (Études sur le devenir social),
της οποίας υπεύθυνος είναι ο M.
Julien
Freund,
καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου. Το βιβλίο αυτό αμέσως παρουσιάσθηκε ως το θεμελιώδες έργο
του επαναστατικού συνδικαλισμού.
Εχθρικά διακείμενος απέναντι στον κοινοβουλευτικό σοσιαλισμό
και στον Jean Jaurès, τον οποίον κατηγόρησε ότι
εξετράφη με αστική ιδεολογία, ο Georges Sorel
τους αντέταξε αυτό που αποκαλούσε «νέα σχολή». Είδε στην απεργία την ουσιώδη
μορφή κοινωνικής διαμαρτυρίας. Μέσω της γενικής απεργίας η κοινωνία θα χωρισθεί
σε εχθρικές φατρίες και το αστικό κράτος θα καταστραφεί. Η απεργία είναι «η πιο
καταστρεπτική εκδήλωση της ατομικιστικής δυνάμεως εντός των στασιαζουσών
μαζών». Η απεργία συνεπάγεται βία. Σε αντίθεση με τους σοσιαλιστές
της εποχής του (εξαιρουμένου του Proudhon), ο Sorel
δεν αντέτασσε την εργασία στην βία. Ηρνείτο την επίφαση «της επιθυμίας των
εργατών για ειρήνη». Η βία ήταν για εκείνον μία πράξη πολέμου. «Μια πράξη
γνησίου αγώνος, παρόμοια με αυτόν των στρατών σε εκστρατεία», έγραφε.
«Η εξομοίωση αυτή της απεργίας με τον πόλεμο είναι
καθοριστική» σημειώνει ο Claude Polin
στον πρόλογο της καινούργιας εκδόσεως του Réflexions sur la violence,
«διότι ο,τιδήποτε αγγίζει ο πόλεμος γίνεται δίχως μίσος και δίχως πνεύμα
εκδικήσεως: στον πόλεμο ουδείς σκοτώνει τους ηττημένους, ουδείς υποβάλει τους
αμάχους στα ίδια μαρτύρια, από τα οποία υποφέρουν οι στρατοί στο πεδίο της
μάχης». Τούτο εξηγεί γιατί ο Sorel
κατέκρινε την «εκδικητική βία» των επαναστατών του 1793: «Είναι απαραίτητο να
μην συγχέουμε την βία με τις ανούσιες αιμοδιψείς ωμότητες.»
Εν αρχή ήν η δράσις
Εκκινώντας από την διάκριση, έκτοτε κλασική, μεταξύ
«δικαίου» και «αδίκου» πολέμου, αντιτάσσει την αστική βία στην προλεταριακή
βία. Στα μάτια του η τελευταία κατέχει μία διπλή αρετή. Όχι μόνον πρέπει να
εξασφαλίσει την μελλοντική επανάσταση, αλλά αποτελεί το μοναδικό μέσον των
Ευρωπαϊκών εθνών, «αποχαυνωμένων από τον ανθρωπισμό», να επανακτήσουν την
προτέρα ενέργεια τους. Η ταξική πάλη είναι, επομένως, μία σύγκρουση βουλήσεων, οι
οποίες είναι ακλόνητες και όχι τυφλές. Η βία γίνεται η εκδήλωση μίας βουλήσεως.
Ασκεί, ταυτοχρόνως, και ένα είδος ηθικής λειτουργίας: παράγει μία «επική»
διανοητική κατάσταση. «Η βία» διεκήρυττε ο Sorel στον φίλο του Jean Variot «είναι μία διανοητική διδασκαλία: η θέληση των ισχυρών
εγκεφάλων, που γνωρίζουν τι θέλουν. Η πραγματική βία είναι αυτό που είναι
απαραίτητο να ακολουθεί τις ιδέες μέχρι τέλους». (Propos de Georges Sorel [Paris: Gallimard, 1935]).
Ο Sorel
θα ενέκρινε τον στίχο του Goethe:
«Εν αρχή ήν η δράσις.» Για εκείνον, ο άνθρωπος που δρά, ο,τιδήποτε και εάν
κάνει, είναι πάντοτε ανώτερος από εκείνον που υποτάσσεται: «Η πραγματική βία
φανερώνει, πρώτον και πάνω απ’ όλα, την υπερηφάνεια των ελεύθερων ανθρώπων.» Προκειμένου να επανακτηθεί η ενέργεια στον σύγχρονο κόσμο,
είναι απαραίτητος ένας μύθος, φερ’ ειπείν ένα θέμα, το οποίο δεν είναι ούτε
αληθές ούτε ψευδές, αλλά το οποίο ενεργεί ισχυρά στο μυαλό, το κινητοποιεί και
του υποδαυλίζει την δράση.
Ο Georges Sorel
είδε στην Πρωσία του 19ου αιώνος τον κληρονόμο της αρχαίας Ρώμης. Εξυμνώντας τις «Πρωσικές αρετές», υιοθετεί έναν τόνο, ο
οποίος είναι υποβλητικός στον Moeller van den Bruck
(Der preussische Stil). «Ο Sorel, ο χειροτέχνης, πίστευε στην
θρησκεία της καλής και ολοκληρωμένης δουλειάς» παρατηρεί ο Claude Polin «και αυτή η δουλειά
συνιστά από μόνη της έναν σκοπό, ανεξάρτητο από τα οφέλη που μπορεί να
αποκομίσει κάποιος από αυτόν. Η ανιδιοτέλεια αυτή αποτελεί την ποιότητα της
βίας: στην βάση της σκέψεως του Sorel
υπάρχει αυτή η διαίσθηση, ότι κάθε εργασία είναι μία μάχη και ειδικά κάθε καλή
και ολοκληρωμένη δουλειά, ακόμα ότι κάθε δουλειά γίνεται καλά μόνον εάν είναι
μία μάχη. Η ιδέα αυτή ανατρέχει στην διαίσθηση του θεμελιωδώς προμηθεϊκού χαρακτήρος
της εργασίας»
Βαθμιαία, ο Sorel
τελειώνει αποκηρύσσοντας την δημοκρατία (την «γνήσια δικτατορία της
ανικανότητας») συνδυάζοντας τις ρήσεις ενός Μωρράς, ενός Μπακούνιν και ενός
Σεκρετάν. Η δικτατορία του προλεταριάτου φάνταζε σε εκείνον εξίσου απατηλή:
«Πρέπει να είσαι πολύ αφελής, ώστε να υποθέτεις ότι οι άνθρωποι που
επωφελούνται από την δημαγωγική δικτατορία θα είναι έτοιμοι να εγκαταλείψουν τα
κέρδη τους» Απορρίπτει τον πρωτοποριακό ρόλο, τον οποίον ισχυρίζεται ότι
παίζει η διανόηση του Μπολσεβικισμού : «Ολόκληρο το μέλλον του σοσιαλισμού
εναπόκειται στην αυτόνομη ανάπτυξη των εργατικών σωματείων.» (Matériaux pour une théorie du prolétariat, υλικά για μια θεωρία
του προλεταριάτου). «Ο Μαρξ δεν είχε πάντοτε και πολλή έμπνευση» συνέχιζε. «Τα
γραπτά του κατέληγαν να επαναλαμβάνουν πολλά από τα σκουπίδια των ουτοπικών
σοσιαλιστών.»
Η ιδέα αυτή της δράσεως έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις
θεωρίες περί «πρωτοπορίας» (για παράδειγμα, ο Τροτσκισμός). Την βρίσκουμε,
όμως, στις προτάσεις για επαναστατικό συνδικαλισμό και αναρχο-συνδικαλισμό.
Τελικώς, εάν ο Sorel υπερασπίσθηκε το προλεταριάτο με τόση επιμονή, δεν το
έπραξε μέσω συναισθηματισμού, όπως ο Ζολά, ούτε λόγω ενός μικροπρεπούς αστικούς
αισθήματος ενοχής, ούτε καν επειδή ένοιωθε μία «ταξική συνείδηση». Το έκανε,
επειδή είχε πεισθεί ότι εντός της αστικής κοινωνίας, μόνον μέσα από τον λαό
μπορούσε ακόμα κάποιος να ανακτήσει την ενέργεια, την οποίαν είχαν απωλέσει οι
άρχουσες τάξεις. Έχοντας συνείδηση των «ψευδαισθήσεων της προόδου», διεπίστωσε
ότι οι κοινωνίες, όπως και οι άνθρωποι, είναι θνητές. Σε αυτήν την μοιρολατρία
αντέταξε μία θέληση για ζωή, μία από τις εκδηλώσεις της οποίας είναι η βία.
Σήμερα ο Sorel
θα απεκήρυττε την εμπορική κοινωνία όπως και τους ηγετικούς αντιφρονούντες της
Νέας Αριστεράς. «Ο Μαρκούζε θα εκπροσωπούσε κατά την κρίση του» γράφει ο Polin «το τυπικό παράδειγμα
ανθρώπου που έχει εκφυλισθεί από την αφελή πίστη στην πρόοδο, που έχει
παραπλανηθεί από την πρόοδο, επειδή δεν καταλαβαίνει τίποτα και περιμένει τα
πάντα, που είναι ανίκανος να εναποθέσει τις ελπίδες του οπουδήποτε αλλού παρά
στην επαυξημένη και ριζοσπαστικοποιημένη πρόοδο, σε αυτό το όνειρο μίας
αφθονίας τόσο αυτοματοποιημένης, ώστε θα μοιράζει Ευτυχία και θα καθιστά δυνατή
την τυχαία ικανοποίηση των πλέον τρελλών παθών: με λίγα λόγια, ανίκανος να
κατανοήσει ότι η πηγή του κακού έγκειται στην ψυχή του ανθρώπου, ο οποίος έχει
από-αρρενοποιηθεί εξαιτίας της πίστεως στην οικονομία.»
Το Όνομα της Αρχαίας Αντιοχείας
Ξεκινώντας από το 1907, ο Georges Sorel ήταν ο αρχιτέκτων μίας
προσεγγίσεως μεταξύ των αντιδημοκρατών της Δεξιάς και της Αριστεράς. Το όργανο
της προσεγγίσεως αυτής ήταν το “Revue critique des idées et des livres» (Κριτική Επιθεώρηση
των ιδεών και των ελευθεριών), όπου ο εθνικιστής Georges Valois εξέδιδε τα αποτελέσματα
των ερευνών του για την μοναρχία και την εργατική τάξη. Το 1910 εμφανίσθηκε η επιθεώρηση La Cité française και έπειτα από το 1911 μέχρι το 1913 η L’Indépendance
(Η Ανεξαρτησία). Μπορεί να βρεί κάποιος σε αυτές τις υπογραφές των Georges Sorel, Jean Variot, Édouard Berth, και Daniel Halévy, όπως και των αδελφών Tharaud, των René Benjamin, Maurice Barrès και Paul Bourget.
Το 1913 ο δημοσιογράφος Édouard Berth, συγγραφέας του Les Méfaits des intellectuels,
χαιρέτισε στους Maurras
και Sorel «τους δύο ηγέτες
της Γαλλικής και της Ευρωπαϊκής αναγεννήσεως.» Τον Σεπτέμβριο, όμως, του 1914
έγραψε ο Sorel σε
αυτόν: «Εισήλθαμε σε μια εποχή, η οποία μπορεί να χαρακτηρισθεί άνετα από την
σύγκριση με την αρχαία Αντιόχεια. Ο Renan περιέγραψε πολύ καλά αυτήν την μητρόπολη των αυλικών, των
τσαρλατάνων και των εμπόρων. Πολύ σύντομα θα έχουμε την ευχαρίστηση να δούμε
τον Maurras να
καταδικάζεται από το Βατικανό, η οποία θα είναι η ποινή για τις παρεκτροπές
του. Και τι μπορούσε να ανταποκρίνεται σε ένα βασιλόφρον κόμμα σε μία Γαλλία
που θα κυριαρχείται από την απόλαυση της εύκολης ζωής της Αντιοχείας;»
«Ο Sorel»,
εξηγεί ο κοινωνιολόγος Gaëtan Pirou, «κατηγόρησε τον Maurras ως πολύ δημοκρατικό,
μία κατηγορία, η οποία, εκ πρώτης όψεως, μπορεί να φανεί παράδοξη. Στην
πραγματικότητα αυτό που ο Sorel
ήθελε να πει είναι ότι ο Maurras,
θετικιστής και διανοητής, είχε αποκηρύξει την δημοκρατία μόνον ως προς την
πολιτική της διάσταση και όχι στο φιλοσοφικό της θεμέλιο» (Georges Sorel [Paris: Marcel Rivière, 1927]).
Εθνικο-επαναστάτες
Ο Sorel
θα επηρέαζε τους Barrès και Péguy, όπως, επίσης, και τον Lenin. Ο τελευταίος, ωστόσο, θα τον απεκήρυσσε ως «ομιχλώδη
διανοητή» στο έργο του «Υλισμός και Εμπειριοκρατία».
Μετά την Γαλλία, παρατήρησε ο Alexandre Croix στο έργο του «La Révolution prolétarienne» (Η προλεταριακή επανάσταση), η
Ιταλία ήταν αυτή που θα γινόταν «η γη της επαγγελίας για τον Σορελιανισμό». Εξ
αρχής ο Sorel ήσκησε
μεγάλη επιρροή στην ιταλική συνδικαλιστική σχολή με επικεφαλής τον Arturo Labriola, μέλλοντα Ιταλό
Υπουργό Εργασίας (1920–1921). Ο Labriola,
από το 1903, μετέφρασε το βιβλίο L’avenir socialiste des syndicats
στην Εμπροσθοφυλακή του Μιλάνο. Ένας από τους συνεργάτες του, ο Enrico Leone, έγραψε τον πρόλογο
στην πρώτη έκδοση του Réflexions, η οποία θα
κυκλοφορούσε στην Ιταλία το 1906 με τον Lo sciopero generale e la violenza(Η γενική απεργία και
η βία).
Μεταγενέστερα, ο Sorel επηρέασε, επίσης, τους Vilfredo Pareto, Benedetto Croce, Giovanni Gentile και με ενδιάμεσο τον Hubert Lagardelle, τον Benito Mussolini. Στην Γερμανία ο Σορελιανισμός βρήκε ένα είδος συνέχειας του
στα εθνικο-επαναστατικά και τα εθνικο-κομμουνιστικά ρεύματα που εμφανίσθηκαν
κατά την διάρκεια της Βαϊμάρης στα μέσα της δεκαετίας του 1920. (Cf. Michael Freund, Georges Sorel:
Der revolutionäre Konservatismus [Frankfurt am Main: Vittorio Klostermann, 1932
and 1972].)
Όταν ο
Sorel πέθανε το 1922 ο μοναρχικός Georges Valois στην L’Action française, και ο
σοσιαλιστής Robert Louzon, στην La Vie ouvrière έκαναν αφιερώματα με τον ίδιον
θαυμασμό. Μερικές εβδομάδες αργότερα ο Μουσολίνι, εισερχόμενος στην
Ρώμη, δήλωσε σε έναν Ισπανό δημοσιογράφο: «Στον Sorel οφείλω τα περισσότερα». Η Σοβιετική κυβέρνηση και το Φασιστικό κράτος πρότειναν την
ίδια ημέρα να αναλάβουν την συντήρηση του τάφου του.
Βιβλιογραφικό
Σημείωμα
Ο Jules
Monnerot, σε μία συλλογή άρθρων υπό τον τίτλο Inquisitions (José Corti, 1974),
δημοσίευσε το εκπληκτικό κείμενο “Georges Sorel ou l’introduction aux mythes
modernes” [(pp. 7–47), («Georges Sorel ή εισαγωγή στους σύγχρονους μύθους»,
σελ. 7-47). Σε αυτό χαρακτηρίζει την «συνοχή της Σορελιανής
προσεγγίσεως» ως μία επίμονη αναζήτηση για το «ανυπέρβλητο», όρος ο οποίος
καθορίζει την πηγή, συλλογική και ατομική, «των ψυχολογικών κινητοποιήσεων, οι
οποίες είναι ανίκητες σε μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή-ανίκητες κατά
περίπτωση.» Για τον Sorel
το ανυπέρβλητο είναι μία «ψυχική τροφή» απαραίτητη για τις Δυτικές Κοινωνίες,
Όταν εξαφανίζεται, εμφανίζεται η παρακμή. «Το όλο μυστικό του περάσματος του Sorel από τον επαναστατικό
συνδικαλισμό, έπειτα στον ακτιβιστικό εθνικισμό, μετά σε ένα είδος
Μπολσεβικισμού ή ενός Ευρωπαϊκού εθνικού σοσιαλισμού, τον οποίον ο θάνατος δεν
άφησε να αναπτύξει ολοκληρωτικά», γράφει ο Monnerot, «το όλο μυστικό του έργου του Sorel φαίνεται να συμπυκνώνεται στην φράση
του: “το ανυπέρβλητο είναι νεκρό στην μπουρζουαζία…”».
-wzor.jpg)
