Ο προπαγανδιστής της 21ης Απριλίου που κατηγόρησε την Στρατιωτική Κυβέρνηση για το Πολυτεχνείο

«Ἡ νεολαία μᾶς κατηγορεῖ. Καὶ παρὰ τὶς ἀκρότητες μερικῶν μελῶν της, στὴν οὐσία ἔχει δίκιο. Οἱ νέοι πάντοτε ἔχουν δίκιο ἔστω καὶ ἄν δὲν ξέρουν οὔτε νὰ τὸ ἐκφράσουν ὀρθά, οὔτε νὰ τὸ ὑποστηρίξουν μὲ τὸν σωστὸ τρόπο. Καὶ ἐμεῖς, οἱ ἄλλοι, ἔχουμε ἄδικο. Ἀρκετὰ τοὺς κατηγορήσαμε. Ἔφτασε πιὰ ἡ ὥρα νὰ αὐτοκατηγορηθοῦμε. Καὶ κυρίως, ἔφθασε ἡ ὥρα νὰ ἐνεργήσουμε θετικὰ γιὰ νὰ μὴν ἐπαναληφθοῦν τέτοια τραγικὰ γεγονότα. Διαφορετικὰ ἡ Ἱστορία δὲν θὰ καταδικάσει τοὺς νέους. Ἐμᾶς θὰ καταδικάση. Γιατὶ ἐμεῖς θὰ φταῖμε ἄν ἀνοίξη γιὰ τὴν πατρίδα μας ἕνα κεφάλαιο μὲ τίτλο INCIPIT TRAGEDIA».

ΚΑΤΗΓΟΡΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΛΛΟΥΣ

«Ταράσσει τὸν νοῦν τῶν ἀνθρώπων, ὄχι τὸ πρᾶγμα, ἀλλὰ τὰ περὶ τῶν πραγμάτων δόγματα».

Ἐπίκτητος

Ὅσοι, ἀναλύοντας τὰ γεγονότα τοῦ Πολυτεχνεῖου θέλουν νὰ κολλήσουν στοὺς χαρακτηρισμοὺς «χούντα» καὶ «φασισμὸς» ἀπὸ τὴ μία ἤ «ἀναρχικοὶ» καὶ «ἐχθροὶ τοῦ ἔθνους» ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὅπου καὶ ἄν ἀνήκουν, συναντῶνται σὲ ἕνα βασικὸ κοινὸ σημεῖο: ἀρνοῦνται νὰ δοῦν τὸ αἴτιο. Περιορίζονται, θεληματικὰ ἤ ἀθέλητα στὸ αἰτιατό. Δὲν θέλουν ἤ δὲν μποροῦν νὰ διεισδύσουν πίσω ἀπὸ τὰ φαινόμενα. Ὅμως αὐτὸ ἀκριβῶς ὀφείλουμε νὰ κάνουμε ὅσοι πονᾶμε τὸν τόπο καὶ τοὺς ἀνθρώπους του -ὅλους τοὺς ἀνθρώπους του, τοὺς «ἀναρχικοὺς» καὶ τοὺς «φασίστες» καὶ πρὸ πάντων τοὺς νέους, φοιτητὲς καὶ στρατιῶτες, οἰκοδόμους καὶ ἀξιωματικούς.

Νὰ ξεπεράσουμε τὰ χιλιοειπωμένα συνθήματα καὶ τοὺς ξεπερασμένους χαρακτηρισμοὺς καὶ νὰ δοῦμε πίσω ἀπὸ τὰ δακρυγόνα καὶ τὰ ὁδοφράγματα τί ὑπάρχει ἐκεῖ, στὴ ρίζα τοῦ κακοῦ. Τότε θὰ βρεθοῦμε πρόσωπο μὲ πρόσωπο μὲ τὸ Πρόβλημα. Θὰ τὸ ἀνατάμουμε. Θὰ βροῦμε τί φταίει. Καὶ θὰ διαπιστώσουμε τί πρέπει νὰ γίνη.

Ποιός φταίει γιὰ τὴν 17η Νοεμβρίου; Πιστεύω πὼς φταῖμε ὅλοι μας: ἡ Ἐπανάστασις⸱ ὁ πολιτικὸς κόσμος⸱ καὶ ἡ Κυβέρνησις.

Πρῶτον: Ἐμεῖς, ἡ Ἐπανάστασις.

Ἄν εἴχαμε χορτάσει τὴν πεῖνα τῆς νεολαίας γιὰ Ἰδεολογία, προσφέροντάς της Ἰδέες ὑψηλὲς ποὺ δίνουν νόημα στὴ ζωὴ ἀντὶ νὰ τῆς λέμε νὰ περιορίζεται ἀποκλειστικὰ καὶ μόνο στὰ μαθήματά της, λησμονῶντας ὅτι «οὐκ ἐπ’ ἄρτῳ μόνον ζήσεται ὁ ἄνθρωπος».

Ἄν εἴχαμε ἱκανοποιήσει τὴν δίψα της γιὰ πολιτικὴ δρᾶσι, ἀντὶ νὰ τῆς ἀρνούμεθα τὸ δικαίωμα νὰ ἔχη πολιτικὰ ἐνδιαφέροντα. Ἄν εἴχαμε ἱδρύσει πολιτικὲς λέσχες γιὰ τοὺς νέους μας ἀντὶ νὰ τοὺς λέμε νὰ μὴν ἀσχολοῦνται μὲ τὴν πολιτική, λησμονῶντας ὅτι ὅταν λὲς στοὺς νέους νὰ μὴ κάνουν πολιτικὴ εἶναι τὸ ἴδιο σὰ νὰ τοὺς λὲς νὰ κάνουν πολιτικὴ ἐναντίον σου.

Ἄν εἴχαμε παραμερίσει ἀποφασιστικὰ τὴν γεροντοκρατία στὰ πανεπιστήμια, στὸν πνευματικὸ βίο, στὸ πολιτικὸ πεδίο, στὴν διοίκησι, στὴν ἐπιστήμη. Ἄν εἴχαμε προωθήσει παντοῦ, τολμηρὰ νέους ἀνθρώπους, μὲ νέες ἰδέες, φορεῖς νέων μεθόδων.

Ἄν εἴχαμε ἀνορθώσει τὴν Παιδεία μας. Ἄν τὸ δημοτικὸ εἶχε γίνει 8ετές. Ἄν εἶχε ἀναμορφωθῆ ἡ Μέση Παιδεία. Ἄν εἶχαν καταργηθῆ οἱ ἐξετάσεις γιὰ εἰσαγωγὴ στὸ Γυμνάσιο καὶ τὸ Πανεπιστήμιο. Ἄν εἴχαμε συγχρονίσει τὰ διδακτικὰ βιβλία καὶ συγγράμματα. Ἄν εἴχαμε γεμίσει τὴν Ἑλλάδα καινούργια σχολεῖα, σχολές, ἐργαστήρια, πανεπιστημιακὲς αἴθουσες καὶ πανεπιστημιουπόλεις. Ἄν εἴχαμε ἱδρύσει βιβλιοθήκες. Ἄν εἴχαμε πολλαπλασιάσει τὶς δαπάνες γιὰ τὴν Παιδεία. Ἄν εἴχαμε βελτιώσει ριζικὰ τὸ σύστημα καταρτίσεως τῶν ἐκπαιδευτικῶν μας. Ἄν εἴχαμε καταργήσει, μετὰ ἀπ’ ὅλα αὐτά, τὴν ἰδιωτικὴ ἐκπαίδευση, ἐνσωματώνοντάς την στὴν μία, ἑνιαία καὶ ἀδιαίρετη ἐθνικὴ Παιδεία. Ἄν εἴχαμε εἰσαγάγει στὸ σχολεῖο μας τὶς νέες γνώσεις ἀντὶ νὰ ἐπιτρέπουμε σὲ μερικοὺς παλαιολιθικοὺς σκοταδιστὰς νὰ μᾶς κατευθύνουν. Ἄν εἴχαμε συγχρονίσει οὐσιαστικὰ ὅλη τὴν μεθοδικὴ τῆς ἐκπαιδεύσεως.

Ἄν εἴχαμε καθιερώσει τὴν ἀληθινὴ ἑλληνικὴ γλῶσσα, αὐτὴ ποὺ ὅλοι μιλοῦμε καὶ καταλαβαίνουμε, ξεπερνῶντας τὸ ψεύτικο σχῆμα «δημοτικὴ-καθαρεύουσα». Ἄν εἴχαμε ἐπιτρέψει κάποια συμμετοχὴ τῶν φοιτητῶν στὴν ρύθμισι τῶν θεμάτων ποὺ τοὺς ἀφοροῦν. Ἄν εἴχαμε προβλέψει τὴν παρουσία τους στὸ Ἐθνικὸ Συμβούλιο Παιδείας. Ἄν εἴχαμε προωθήσει νέους καθηγητὰς στὰ ἀνώτατα ἐκπαιδευτικά μας ἱδρύματα. Ἄν εἴχαμε ἀνοίξει μερικὲς ρωγμὲς στὰ παμπάλαια τείχη γιὰ νὰ πνεύσουν μέσα στὶς ἀνώτερες σχολὲς οἱ ζωογόνες αὖρες τῆς νέας σκέψεως. Ἄν εἴχαμε ὀργανώσει τὴν ἐλεύθερη πανεπιστημιακὴ ἔρευνα ὅπως τὸ ἐπιβάλλει ἡ ἐποχή μας. Ἄν εἴχαμε ἐνθαρρύνει τὸν καλόπιστο διάλογο μὲ τοὺς νέους, ποὺ τόσα ἔχουν νὰ ποῦν. Ἄν εἴχαμε εἰσαγάγει τὶς μεταπτυχιακὲς σπουδές. Ἄν εἴχαμε ἱδρύσει νέα πανεπιστήμια. Ἄν εἴχαμε ἀνοίξει μερικὲς δικλεῖδες γιὰ νὰ μὴν ἀσφυκτιᾶ ὁ δυναμισμὸς τοῦ νέου καὶ ἡ ἐπιτακτικὴ ἀνάγκη ποὺ νιώθει νὰ ἐκφρασθῆ καὶ νὰ ὑπάρξη διὰ τοῦ ἑαυτοῦ του. Ἄν δὲν καταπιέζαμε συνεχῶς κάθε μὴ συμβατικὴ ἐκδήλωση τῆς νέας γενεᾶς ποὺ δὲν ταίριαζε μὲ τὰ γοῦστα μας. Ἄν δὲν θέλαμε νὰ βλέπουμε κοντόφθαλμα τὸν σφύζοντα χῶρο της σὰν ἀπέραντο στρατῶνα καὶ ὅλους τοὺς νέος πειθήνιους, ἀπρόσωπους καὶ πειθαρχημένους ὡς τὶς πιὸ ἀσήμαντες λεπτομέρειες. Ἄν εἴχαμε καλλιεργήσει συστηματικὰ σχέσεις ἀγάπης καὶ κατανοήσεως ἀνάμεσα στοὺς ἀστράτευτους καὶ τοὺς στρατευμένους νέους, ἀνάμεσα στὴ νέα γενεὰ καὶ στὶς Ἔνοπλες Δυνάμεις.

Ἄν εἴχαμε ἱδρύσει ἕνα «Ὑπουργεῖο Παιδείας καὶ Νεότητος» ἁρμόδιο ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἐκπαίδευσι καὶ γιὰ τὸν ἕσω καὶ ἐξωσχολικὸ ἀθλητισμό, τὶς ὀργανώσεις τῶν νέων, τὰ πνευματικά τους ἐνδιαφέροντα καὶ τὴν ἐπαγγελματική τους ἀποκατάσταση.

Ἄν μὲ ἄλλα λόγια δὲν μᾶς ἔλειπαν τόσο πολὺ ἡ πολιτική, καὶ κοινωνιολογικὴ γνῶσις, ἡ ἰδεολογικὴ κατάρτησις, ἡ ἀναγκαία ἐμβάθυνσις στὰ κοινωνικὰ φαινόμενα καὶ δὲν νομίζαμε ὅτι ὅλα τακτοποιοῦνται μὲ ἄνωθεν διαταγὲς καὶ ἐρασιτεχνικὲς αὐστηρότητες.

Ἄν παράλληλα μὲ ὅλα αὐτὰ εἴχαμε προωθήσει τὴν λύσι ὅλων τῶν ἐπὶ μέρους προβλημάτων -ἀσφαλιστικό, ὑγειονομικό, συνταξιοδοτικό, διοικητικὸ κ.λπ. πρόβλημα- ποὺ συνθέτουν τὸ Μέγα Ἑλληνικὸ Πρόβλημα καὶ εἴχαμε καλέσει τοὺς νέους νὰ βοηθήσουν σ’ αὐτὸ τὸ τιτάνιο ἔργο ἀλλὰ καὶ τοὺς εἴχαμε παράσχει τὶς δυνατότητες γιὰ νὰ τὸ κάνουν ἔμπρακτα.

Ἄν εἴχαμε δημιουργήσει τὶς προϋποθέσεις γιὰ ἀνανέωσι τοῦ πολιτικοῦ βίου καὶ διαμόρφωσι νέου πολιτικοῦ κόσμου, μὲ νέους ἀνθρώπους, νέα σχήματα, καὶ νέες ἰδέες.

Τότε, δὲν πιστεύω νὰ ὑπῆρχε ἐξανάστασις καὶ ἐξέγερσις σ’ ἕνα τμῆμα τῆς νέας γενεᾶς. Καὶ τότε, ὅσο κι ἄν πάσχιζαν δημαγωγοὶ καὶ ἀνατροπεῖς, γεγονότα σὰν τῆς 17ης Νοεμβρίου θὰ ἦταν ἀδύνατον νὰ δημιουργηθοῦν. Μὲ ἄλλα λόγια, ἄν ἡ 21η Ἀπριλίου εἶχε σταθῆ Ἐπανάστασις πραγματική, ὄχι μόνο μὲ τὴν νομικὴ ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν εὐρύτερη ἔννοια τοῦ ὅρου, καὶ εἶχε λύσει τὸ Ἑλληνικὸ Πρόβλημα ὅπως μποροῦσε καὶ ἔπρεπε, ἡ 17η Νοεμβρίου δὲν θὰ εἶχε ὑπάρξει. Ἄς προσέξουμε. Ὑπάρχει πρόβλημα πραγματικό, κοινωνικό, ἰδεολογικό, πολιτικό, ἐκπαιδευτικό. Δὲν ἀρκεῖ ἡ καταστολὴ τῶν ταραχωδῶν ἐκδηλώσεων αὐτοῦ τοῦ προβλήματος.

Ὀφείλουμε νὰ ἄρουμε τὸ ἴδιο τὸ πρόβλημα. Ὄχι μὲ ἀστυνομικὰ μέσα, γιατὶ αὐτὸ εἶναι ἀνέφικτο, ἀλλὰ μὲ κοινωνικὰ καὶ ἐκπαιδευτικὰ μέτρα, μὲ ἰδεολογικὴ ἐργασία, μὲ πολιτικὲς ἐνέργειες. Ἀλλιῶς, ὅσο ἐθελοτυφλοῦμε καὶ ἐπιχειροῦμε νὰ ἀντιμετωπίσουμε καινούργια φαινόμενα μὲ παλιὲς διαδικασίες, ἐκδηλώσεις σὰν τῆς 17ης Νοεμβρίου, θὰ ἐπανέρχωνται. Καὶ οἱ νέοι μὲ τὴ στολὴ τοῦ ἀστυνομικοῦ ἤ τοῦ στρατιώτη θὰ καλοῦνται νὰ ἀντιμετωπίσουν τοὺς νέους μὲ τὶς γραβάτες ἤ μὲ τὰ μπλοῦ-τζήνς. Ἀλλὰ αὐτὴ δὲν εἶναι λύσις. Λύσις εἶναι νὰ πλησιάσουμε τὸ νέο⸱ αὐτὸν ποὺ εἶναι μέσα στὸ τάνκ καὶ αὐτὸν ποὺ εἶναι ἔξω ἀπὸ αὐτό, κατανοῶντας ὅτι ὅσο κι ἄν τοὺς χωρίζουν ἡ σύγχυσις τῶν ἰδεῶν, ἡ ὁρολογία καὶ τὰ δημιουργημένα ἀπὸ τὶς ἐσωτερικές μας συγκρούσεις αὐτόματα ἀνακλαστικά, στὸ βάθος καὶ οἱ δύο θέλουν τὰ ἴδια πράγματα: δημοκρατία, ἐθνικὴ ἀνεξαρτησία, κοινωνικὴ δικαιοσύνη, ἀναγέννησι τοῦ τόπου. Μόνον τότε θὰ ἔπαυε μιὰ μερίδα τῆς νεολαίας νὰ μᾶς χαρακτηρίζει «φασίστες» καὶ ἐμεῖς νὰ τοὺς θεωροῦμε «ἀναρχικούς». Τότε θὰ μᾶς ἔβλεπαν σὰν ἀναμορφωτὰς τοῦ τόπου, σὰν ἀληθινὴ Ἐπανάστασι. Καὶ ἐμεῖς θὰ τοὺς βλέπαμε σὰν αὐριανοὺς ἰατρούς, ἀρχιτέκτονες, ἐκπαιδευτικούς, ὑπαλλήλους, διανοουμένους, σὰν τὴν αὐριανὴ Ἑλλάδα, σὰν συνεχιστὲς καὶ κληρονόμους μας.

Δεύτερον: Οἱ ἄλλοι, οἱ πολιτικοί.

Ἄν ἔπαυαν νὰ βλέπουν τὸν χῶρο τῆς νέας γενεᾶς σὰν πεδίο εὔκολης δημοκοπίας.

Ἄν ἔπαυαν νὰ θέλουν νὰ χρησιμοποιοῦν τὸν πολύτιμο νεανικὸ δυναμισμὸ γιὰ τὴν προώθησι τῶν ἐπιδιώξεών τους. Ἄν ὁ κ. Π. Κανελλόπουλος δὲν ἐξωθοῦσε τοὺς νέους σὲ ἀκρότητες. Ἀλήθεια γιατί τὸ τάνκ ποὺ ἔσπασε τὴν πύλη τοῦ Πολυτεχνείου δὲν βρῆκε μπροστά του ὄρθιο, τὸν κ. Κανελλόπουλο περιστοιχιζόμενο ἀπὸ ὅλους τοὺς «ἀντιστασιακοὺς» πολιτικούς; Ποῦ ἦσαν; Γιατὶ ἄφησαν τοὺς νέους νὰ αἱματοκυλιοῦνται καὶ αὐτοὶ ἔμεναν στὰ σαλόνια τους ἐφαρμόζοντας τὸ «ἤ ὅλοι θὰ πεθάνετε ἤ ὅλοι νὰ νικήσουμε;». Ἄν διαφωνοῦσαν μὲ τοὺς αὐτοπολιορκημενους τοῦ Πολυτεχνείου ὤφειλαν νὰ διακηρύξουν ἔγκαιρα τὴν ἀντίθεσί τους. Ἄν συμφωνοῦσαν, ὤφειλαν νὰ εἶναι ἐκεῖ, παρόντες, ἀναλαμβάνοντας τὶς εὐθύνες τους.

Τότε, δὲν θὰ μιλοῦσε περὶ «τιμημένων νεκρῶν» ἀπὸ τὴν ἀσφάλεια τοῦ μακρυνοῦ Καναδᾶ ὁ κ. Ἀνδρέας Παπανδρέου.

Γιατί δὲν θὰ ὑπῆρχαν νεκροί.

Τρίτον: ἡ Κυβέρνησις Μαρκεζίνη.

Ἄν δν ἔλαμπε μὲ την ἀκατανόητη ἀπουσία της.

Ἄν ὁ Ὑπουργὸς καὶ οἱ Ὑφυπουργοὶ Παιδείας, ἔσπευδαν ἐκεῖ, ἐπὶ τόπου, νὰ συζητήσουν μὲ τοὺς νέους, ἔστω και ἄν, ὅπως ἐλέχθη ἀπὸ ἐκείνους ποὺ τοὺς συμβούλευσαν νὰ μὴ τὸ κάνουν, κινδύνευαν νὰ μεταβληθοῦν σὲ ὁμήρους.

Ἄν δὲν διαπραγματευόταν μὲ τοὺς νέους διὰ τῶν εἰσαγγελέων καὶ τῶν ἀστυνομικῶν διευθυντῶν, ἀλλὰ ἀπευθείας ἡ ἴδια, μὲ τοὺς ἁρμοδίους Ὑπουργοὺς καὶ τοὺς πνευματικούς της ἀνθρώπους. (Αὐτὸ λοιπὸν εἶναι τὸ πρόσωπο ποὺ δείχνει τὸ Κράτος πρὸς τοὺς νέους ἔστω καὶ ὅταν πλανῶνται; Ὁ ἀστυνομικός;).

Τότε ὁ κ. Μαρκεζίνης ἴσως δὲν θὰ ἀναγκαζόταν νὰ καλέση τὸν Στρατὸ νὰ ἐπιβάλη τὴν τάξη.

Ἀλλὰ ἄν τὸ Πρόβλημα παραμείνη, ἡ κρίσις θὰ ξανάρθη. Καὶ τότε, ὁ κ. Μαρκεζίνης ἤ ὁ οἱοσδήποτε διάδοχός του, θὰ καλέση καὶ πάλιν τὸν Στρατό; Πόσες φορὲς θὰ γίνη αὐτό; Ὡς πότε; Καὶ γιατί;

Ἄς μὴν ἔχουμε αὐταπάτες. Ἄν μπόρεσαν νὰ δράσουν ἀποτελεσματικὰ μερικὰ ἀνατρεπτικὰ στοιχεῖα, αὐτὸ συνέβη γιατὶ ὑπῆρχε ἀντικειμενικά, ἕνα πεδίο πρόσφορο. Στὴν ἐξάλειψι αὐτοῦ τοῦ πεδίου ὀφείλουμε νὰ βοηθήσουμε ὅλοι μας. Γιατὶ ὅλοι μας φταῖμε ποὺ ὑπάρχει; Ὅλοι συμβάλαμε γιὰ γίνη. Ἄς ἀνανήψουμε. Ἐπανάστασις, πολιτικὸς κόσμος καὶ κυβέρνησις, ἄς δοῦμε ὅλοι τὶς εὐθύνες μας.

Ἡ νεολαία μᾶς κατηγορεῖ. Καὶ παρὰ τὶς ἀκρότητες μερικῶν μελῶν της, στὴν οὐσία ἔχει δίκιο. Οἱ νέοι πάντοτε ἔχουν δίκιο ἔστω καὶ ἄν δὲν ξέρουν οὔτε νὰ τὸ ἐκφράσουν ὀρθά, οὔτε νὰ τὸ ὑποστηρίξουν μὲ τὸν σωστὸ τρόπο. Καὶ ἐμεῖς, οἱ ἄλλοι, ἔχουμε ἄδικο. Ἀρκετὰ τοὺς κατηγορήσαμε. Ἔφτασε πιὰ ἡ ὥρα νὰ αὐτοκατηγορηθοῦμε. Καὶ κυρίως, ἔφθασε ἡ ὥρα νὰ ἐνεργήσουμε θετικὰ γιὰ νὰ μὴν ἐπαναληφθοῦν τέτοια τραγικὰ γεγονότα. Διαφορετικὰ ἡ Ἱστορία δὲν θὰ καταδικάσει τοὺς νέους. Ἐμᾶς θὰ καταδικάση. Γιατὶ ἐμεῖς θὰ φταῖμε ἄν ἀνοίξη γιὰ τὴν πατρίδα μας ἕνα κεφάλαιο μὲ τίτλο INCIPIT TRAGEDIA.

Γεώργιος Γεωργαλᾶς

20 Νοεμβρίου 1973

ΣΗΜ: Τὸ ἄρθρο αὐτὸ ἐπρόκειτο νὰ δημοσιευθῆ στην ἐφημερίδα «Ἐλεύθερος Κόσμος», στη 1η σελίδα τοῦ φύλλου τῆς Κυριακῆς 25ης Νοεμβρίου ἀλλὰ λόγω τῶν γεγονότων ἀνεβλήθη για τις 2 Δεκεμβρίου 1973. Μετὰ την στοιχειοθέτηση καὶ σελίδοποίηση του ὅμως, παρενέβη ἡ λογοκρισία καὶ τὸ ἀπαγόρευσε.

Πηγή: Γεώργιος Γεωργαλᾶς, «Τὸ Ἑλληνικὸ Πρόβλημα καὶ ἡ λύσις του», σ. 19-25, Ἀθῆναι, 1975