Ηράκλειτος και Ιράν (μετάφραση: επιθεώρηση ΛΥΚΑΥΓΕΣ)

 Ηράκλειτος και Ιράν

του Jacques Duchesne-Guillemin*

πηγή: History of Religions, Vol. 3, No. 1 (Summer, 1963)

μετάφραση: επιθεώρηση ΛΥΚΑΥΓΕΣ

Εξώφυλλο του περιοδικού της Πολωνικής Τρίτης Θέσης Szturm!

* Ο Jacques Duchesne-Guillemin, Βέλγος Φιλόλογος,  Αρχαιολόγος και Γλωσσολόγος, υπήρξε ένας απο τους κορυφαίους Ιρανολόγους παγκοσμίως αφιερώνοντας όλη του την ζωή στην μελέτη των Ιρανικών Θρησκευτικών και Γλωσσικών απαρχών, την σημασία τους για την ανάπτυξη όλου του Ινδοευρωπαϊκού Πολιτισμού και την ειδική σχέση τους με την Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία. Η επιστημονική του εργασία στα παραπάνω πεδία θεωρείται ακόμα και σήμερα αξεπέραστη ή τουλάχιστον κομβική για την συγκριτική ανάλυση των Πολιτισμών της Ινδοευρωπαϊκής Παράδοσης.

Το άρθρο που μεταφράσαμε και παρουσιάζουμε εδώ με τον τίτλο “Ηράκλειτος και Ιράν” αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για την ανανέωση της έρευνας των πνευματικών σχέσεων της Αρχαίας Ελλάδος και της Περσίας και δημιούργησε έντονο επιστημονικό διάλογο διεθνώς σχετικά με την ιδιαίτερη επιρροή της Περσικής σκέψεως στον μεγάλο Έλληνα φιλόσοφο Ηράκλειτο. Αυτή η έρευνα ξεκίνησε από την Γερμανική Ρομαντική σχολή με πρωταγωνιστές τους Σλαίερμαχερ και Κρούτσερ.

Η εκ νέου ανακάλυψη της Avesta κάνει τις πηγές της Ιρανικής θρησκείας προσιτές σε εμάς, ώστε να μπορούμε πραγματικά να πούμε «Έτσι μίλησε Ζαρατούστρα», να καταφέρουμε να επιστρέψουμε, με νέο ενδιαφέρον, σε μια αρχαία ιδέα: αυτή της ανατολίτικης, και ιδιαίτερα ιρανικής, προέλευσης της Ελληνικής φιλοσοφίας. Είναι μια ιδέα που η Αρχαιότητα είχε προικίσει με θρυλική αύρα, είτε δηλώνοντας ότι ο Πυθαγόρας ήταν του Ζωροάστρη μαθητής στη Βαβυλώνα (μια πόλη στην οποία, πιθανώς, κανένας από τους δύο δεν ήταν ποτέ) ή γράφοντας, όπως ο Κλήμης ο Αλεξανδρινός, πως ο Ηράκλειτος ήταν βασισμένος στην «βαρβαρική φιλοσοφία», μια έκφραση με την οποία, εν όψει της εγγύτητας της Εφέσου με την Περσική Αυτοκρατορία, πρέπει να εννοούσε πρωτίστως τα Ιρανικά δόγματα. Το ζήτημα, που μελετήθηκε σοβαρά από τους σύγχρονους, συχνά επιλύθηκε με αρνητικό πρόσημο από μεγάλους ιστορικούς της ελληνικής φιλοσοφίας: αλλά φαίνεται, παρ’ όλα αυτά, επανειλημμένα να εγείρεται σαν Φοίνικας από τις στάχτες του, σαν ο πειρασμός να συγκρίνουμε τις δύο παραδόσεις και να ανακαλύψουμε τον δεσμό αλληλεξάρτησης μεταξύ τους να γίνεται περιοδικά ακαταμάχητος. 

Το πρόβλημα έχει αναβιώσει πρόσφατα σε μια πολύ προσωπική προσέγγιση από τον Clemence Ramnoux. Αυτός ο φιλόσοφος, συγγραφέας ενός ογκώδους έργου που ο ίδιος ο τίτλος του προμηνύει την πρωτοτυπία του-Heraclite ou l’homme entre les choses et les mots (1959)-ομολογεί σε αυτό το βιβλίο ότι είχε χωρέσει ένα κεφάλαιο, που είχε αρχικά σχεδιαστεί, για τη σχέση μεταξύ του Ηρακλείτου και του Ιράν, γιατί δημιουργούσε πάρα πολλές δυσκολίες. Αργότερα μπόρεσε, με λιγότερους ενδοιασμούς, να δημοσιεύσει το κεφάλαιο ως άρθρο σε περιοδικό. Το άρθρο, που εμφανίστηκε το 1959 στο Το Revue de la Mediterranee (εκδόθηκε στο Αλγέρι), είναι το “Un Ipisode de la rencontre est-ouest, Zoroastre et Heraclite.” Πρέπει να παραδεχτούμε εξαρχής ότι για να γίνει ένας παραλληλισμός μεταξύ Ηράκλειτοy και ο Ζωροάστρη θα απαιτούταν ίσως μια πιο εμπεριστατωμένη γνώση και των δύο ,από την άλλη,το να προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε την προσωπικότητα του ενός σε σχέση με εκείνη του άλλου ίσως να διεκδικεί μια ερμηνεία obscurum per obscurius.

Προφανώς θα ήταν αλαζονικό εδώ να προσποιηθούμε ότι σχεδιάζουμε μια αυθεντική και καλά καθορισμένη σκιαγράφηση στα πορτρέτα του σκοτεινού φιλοσόφου της Εφέσου και του προφήτη του Ιράν, ώστε να δείξουμε την επιρροή που ασκήθηκε από τον Ζωροάστρη στον Ηράκλειτο. Ωστόσο, θεωρώ, εν όψει των αποτελεσμάτων που επιτεύχθηκαν τα τελευταία χρόνια στη μελέτη του Ηρακλείτου και σε αυτή της Ιρανικής θρησκείας, πως θα μπορούσε να υπάρχει συγκεκριμένο ενδιαφέρον για την αντιμετώπισή αυτών των δύο γραμμών έρευνας. Αναφορικά με τον Ηράκλειτο, είναι απαραίτητο να τεθεί μια προκαταρκτική ερώτηση-αν μπορεί κανείς να βασιστεί στα σωζόμενα θραύσματα του έργο του ή πάνω στις μαρτυρίες και τις παραφράσεις που οι αρχαίοι μας έχουν αφήσει. Με την πρώτη ματιά θα πίστευε κανείς ότι ήταν απολύτως απαραίτητο να δοθεί προτίμηση στα θραύσματα, αφού οι μαρτυρίες μπορεί να υπάρχουν υπόνοιες ότι αντικατοπτρίζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων τους, που συνιστά τη ζημία της αλήθειας. 

Αλλά το ερώτημα δεν είναι τόσο απλό. Γιατί τα θραύσματα διατηρήθηκαν επίσης από συγγραφείς που είχαν συχνά δικές τους ιδέες, το δικό τους σύστημα, και δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνει κανείς αν αυτό που αναφέρουν, είναι μεταξύ κυριολεκτικής, αυθεντικής παραπομπής ή λίγο πολύ ερμηνευτική παράφραση. Είναι απαραίτητο, προκειμένου να εκτιμηθεί η εγκυρότητα των αποσπασμάτων, για να γνωρίζουμε τις απόψεις που επικράτησαν αργότερα σχετικά με τα ποικίλα ερωτήματα που χειρίστηκε ο Ηράκλειτος ,αυτό φαίνεται ξεκάθαρα, πιστεύω, στην περίπτωση του Λόγου. Καλό θα ήταν να αναρωτηθούμε εμείς οι ίδιοι τι είχαν καταλάβει οι Στωικοί και μετά οι Χριστιανοί ως Λόγο, αν θέλουμε να αποφύγουμε να αποδώσουμε αδικαιολόγητα στον Ηράκλειτο κάποιες αντιλήψεις που εμφανίστηκε μόνο αργότερα. Είναι επίσης απαραίτητο, φυσικά, να λάβουμε παρόμοια προφύλαξη όταν μελετούμε την έννοια του Πυρός, όπως θα προχωρήσω τώρα να κάνω ...

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ ...