Τα άγνωστα θραύσματα της ιστορίας: η Ελληνοαλβανική προσέγγιση του 1944

Μια γενικώς άγνωστη στο κοινό πτυχή της νεώτερης ιστορίας του ελληνικού κράτους, είναι η αποσιωπημένη προσέγγιση Ελλήνων και Αλβανών το 1944.

Ιστορικό υπόβαθρο: Την περίοδο της λήξης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, διαφαινόταν ότι το μοίρασμα σφαιρών επιρροής είχε ήδη ξεκινήσει. Στην κατάσταση αυτή οι Έλληνες Εθνικιστές υπό τον Υποστράτηγο Αθανάσιο Χρυσοχόου, με καταγωγή από την Ήπειρο, ορισθείς από την κυβέρνηση Ράλλη ως διοικητής του στρατεύματος Μακεδονίας με τον βαθμό του Υποστρατήγου (ΤΘ). 

Συνελλήφθη από τους κομμουνιστές τον Οκτώβριο του 1944, απαλλάχθηκε όμως αργότερα από τις κατηγορίες, υπήρξε βασικός μάρτυρας υπερασπίσεως του Στρατηγού Γεώργιου Τσολάκογλου και κατά την διάρκεια του συμμοριτοπολέμου ανέπτυξε σημαντική δράση μέσα από τις ραδιοφωνικές ομιλίες του με τίτλο «Το ΚΚΕ εις την υπηρεσία των εχθρών της πατρίδος».  

Στο ιστορικό αυτό πλαίσιο ο Χρυσοχόου ανέπτυξε σημαντικές δράσης και επαφές με το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα των Αλβανών Balli Kombëtar‎ και τον αρχηγό τους Midh’at Frashëri, σκοπός της συνεννόησης μεταξύ τους ήταν η εκπόρθηση των Σλάβων και Τούρκων από την χερσόνησο του Αίμου με κοινές ενέργειες Ελλήνων και Αλβανών καθώς και η δημιουργία κοινού Ελληνοαλβανικού κράτους.

Για την συμφωνία αυτή οι Αλβανοί σύμφωνα με πληροφορίες που έχουμε από την έκθεση Χρυσοχόου, ήταν άπαντες πλην Κομμουνιστών σύμφωνοι, συγκεκριμένα οι επικεφαλής των μεγάλων οικογενειών, οι επικεφαλής όλων των θρησκευτικών ομάδων της Αλβανίας, Ορθόδοξοι, Καθολικοί και Μουσουλμάνοι.

Για τους όρους της τελικής συμφωνίας έχουμε δύο πηγές οι οποίες συγκλίνουν αρκετά μεταξύ τους. Αφενός η διακήρυξη της Balli Kombëtar της 10^ης Μαΐου 1944 η οποία απευθύνει το παρακάτω κείμενο προς τον Βορειοηπερώτη Δημήτριο Φάλο:

Balli Kombëtar

Ελεύθερη Αλβανία 10-5-1944

Αλβανία για τους Αλβανούς - Θάνατος στους Προδότες

Κεντρική Επιτροπή αριθμός 191/7

Προς Δημήτριον Φάλο, Θεσσαλονίκη

Αξιότιμε Κύριε Φάλο,

Όπως σας γράφουμε και στην από 23 Απριλίου επιστολή μας, σας ευχαριστούμε θερμά για το μέχρι τώρα έργο σας και ελπίζουμε με την δράση σας το έργο μας να βρει αίσια κατάληξη. Ο Κύριος Xhavid Leskoviku o οποίος έχει αναχωρήσει ήδη για την Αθήνα, κομίζει ένα μικρό κεφάλαιο για το έργο σας, και θα σας το παραδώσει ανά χείρας. Σύμφωνα με το σχεδιασμό μας, εσείς θα είστε ο εκπρόσωπος του κόμματος μας στις συνομιλίες, ο κύριος Xhavid Leskoviku θα εκπροσωπεί την Αλβανική κυβέρνηση, ο κύριος Koço Kota το κόμμα Zogu, και ο κύριος Shelman Riza το Κόσοβο. 

Μαζί με την εξοχότητα σας το κόμμα μας θα εκπροσωπεί και ο κύριος Koço Tasi με τον οποίο συνεργάζεστε καιρό και έχετε ήδη άριστες σχέσεις εδώ και τρία χρόνια. Με την παρούσα επιστολή σας στέλνουμε και το διαβατήριό σας καθώς και την διαπιστευτήρια επιστολή εκπροσώπησης μας. Κατά την διάρκεια των συζητήσεων αρχική μας θέση είναι η παρακάτω:

1.            Με την λήξη του πολέμου και τα δύο μέρη (Ελλάδα και Αλβανία) θα αναλάβουν από κοινού την ευθύνη δημιουργία ενιαίου ομόσπονδου κράτους.

2.            Βάση της συνένωσης θα είναι η διατήρηση της αυτονομίας των δύο μερών

3.            Τα σύνορα θα παραμείνουν αυτά του 1939

4.            Ανάπτυξη μη-επιθετικής και αμυντικής συνεργασίας

5.            Ανάπτυξη Οικονομικών σχέσεων μεταξύ των δύο μερών

6.        Θα προσπαθήσουμε να κάνουμε το δυνατόν συντομότερη την πλήρη ένωση Ελλάδος Αλβανίας σε ένα κοινό κράτος

7.            Σε περίπτωση πολέμου, το γενικό στρατιωτικό πρόσταγμα βαραίνει την Ελληνική Πλευρά

8.            Ως αποτέλεσμα αυτού του συμφώνου Ελλάδα και Αλβανία θα παρουσιαστούν στην επακόλουθη Διάσκεψη Ειρήνης ως δυο ξεχωριστά μέρη, θα ακολουθήσουμε όμως κοινή στρατηγική συνεργασίας.  Συγκεκριμένα η Ελλάδα θα υποστηρίξει τις θέσεις μας στο Κόσοβο και στην Δίβρη έναντι της Σλαβικής απειλής η οποία είναι δυνητικός κίνδυνος και για την Ελλάδα (εννοεί το Μακεδονικό ζήτημα) καθώς και την προερχόμενη από την άλλη όχθη της Αδριατικής απειλή (εννοεί την Ιταλία)

9.            Σε περίπτωση που τεθεί ζήτημα μειονοτικών πληθυσμών από οποιαδήποτε απ’ τις δύο πλευρές, δεν θα αποτελέσει αιτία υπαναχώρησης ή και ακύρωσης της συμφωνίας, από κοινού θα το διευθετήσουμε μελλοντικά, να έχετε κατά νου ότι το ζήτημα είναι ευαίσθητο και οι μειονοτικοί πληθυσμοί έχουν την ανάγκη να νιώθουν ότι έχουν καλή αντιμετώπιση.

Κρατείστε την παρούσα επιστολή για ατομική σας χρήση,

Με εκτίμηση,

Ο Πρόεδρος

Midh’at Frashëri

Η δεύτερη πηγή που έχουμε επιβεβαιώνει την πρώτη και είναι η έκθεση του Υποστρατήγου Αθανάσιου Χρυσοχόου πάνω στο ζήτημα προς το επιτελείο του Ελληνικού Στρατού, κατά την οποία αναφέρει ότι οι Αλβανοί κομμουνιστές σε συνεργασία με Έλληνες κομμουνιστές προσπαθούν λυσσωδώς να αποτρέψουν την εφαρμογή της παραπάνω συμφωνίας μεταξύ Ελλάδος και Αλβανίας. 

Στην έκθεση του αναφέρει τους όρους της μεταξύ Ελλάδος και Αλβανίας συμφωνίας όπως αυτοί διαμορφώθηκαν τελικά από την Ελληνική πλευρά:

Οι Έλληνες μοιραζόμαστε κοινό αίμα με τους Αλβανούς και όχι με τους Σέρβους. Οι αδελφοί μας Αλβανοί υπέφεραν από τον Σλαβικό Ιμπεριαλισμό στην Χερσόνησο του Αίμου.

1.            Δημιουργία δυαδικού ομόσπονδου κράτους μεταξύ Ελλάδος και Αλβανίας, σύνορα του κράτους μας θα είναι όλη η έκταση που καταλαμβάνουν σήμερα η Ελλάδα και η Αλβανία

2.            Κοινή εξωτερική πολιτική, διαχειριζόμενη από την Αθήνα

3.            Κοινή αμυντική πολιτική, αποφασιζόμενη από τον Έλληνα Υπουργό Άμυνας

4.            Κοινή οικονομική πολιτική, αποφασιζόμενη από τον Έλληνα Υπουργό Οικονομικών, με ενθάρρυνση του ελεύθερου εμπορίου

5.            Οι Αλβανοί πολίτες να διατηρήσουν πλήρη την αυτοτέλεια τους επί ζητημάτων που αφορούν την εσωτερική διαχείριση, την κουλτούρα και τον πολιτισμό τους, οι Αλβανοί πολίτες να σέβονται πλήρως τους αδελφούς τους Έλληνες και να διατηρήσουν την εθνική τους υπερηφάνεια εντός του κοινού μας κράτους. 

Αθανάσιος Χρυσοχόου,

Θεσσαλονίκη, 9 Φεβρουαρίου 1944

Στρατηγός του Ελληνικού Στρατού,

Υπεύθυνος Επιχειρήσεων Βορείου Ελλάδος

Τελικώς η συμφωνία επετεύχθη όμως τα γεγονότα που ακολούθησαν κατέστησαν αδύνατη την εφαρμογή της, συγκεκριμένα ο συμμοριτοπόλεμος και η επίθεση των κομμουνιστών εναντίον των Ελλήνων αφενός και αφετέρου η επικράτηση του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Αλβανία και οι ακόλουθοι διωγμοί μέσο ειδικών δικαστηρίων προς τους Αλβανούς εθνικιστές που εργάστηκαν για την Ελληνοαλβανική προσέγγιση.

Λίγα λόγια για την ομάδα διαπραγματευτών:

Midh’at Frashëri 1880 – 1949, πρόεδρος του εθνικιστικού κινήματος της Αλβανίας

Koço Kota πρώην πρωθυπουργός της Αλβανίας, καταδικάστηκε από το ειδικό δικαστήριο του κομμουνιστικού καθεστώτος της Αλβανίας το 1945. Είχε διαφύγει στην Ελλάδα, συνελήφθη υπό των κομμουνιστών και παραδόθηκε στην κομμουνιστική κυβέρνηση της Αλβανίας για να δικαστεί. Καταδικάστηκε εις θάνατον.

Selman Riza 1909 – 1988 Γεννήθηκε στην Gjakova του σημερινού Κοσόβου, τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία, μετανάστευσε στην Αλβανία όπου και σπούδασε στην Ακαδημία Naim Frashëri όπου και αρίστευσε στην περιοχή της Κορυτσάς. Μετά την Ιταλική εισβολή στην Αλβανία, εντάχθηκε στις τάξεις της Μπάλι Κομπετάρ απ’ όπου και εργάστηκε εναντίων των κομμουνιστών και των Ιταλών, με το τέλος του Β’ ΠΠ, συνελήφθη από Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές, εκδόθηκε για να δικαστεί στην Αλβανία, τελικώς αφέθηκε ελεύθερος το 1953.

Xhavid Leskoviku Πρέσβης της Αλβανίας (1924 – 1926) στην Γιουγκοσλαβία, (1933 – 1934) στην Τουρκία,  (1934 – 1936) στην Ελλάδα.

Koço Tasi πρώην Υπουργός της Αλβανίας, καταδικάστηκε επίσης από το ειδικό δικαστήριο του κομμουνιστικού καθεστώτος της Αλβανίας.

Δημήτριος Φάλος, Βορειοηπειρώτης διακεκριμένος δημοσιογράφος.