Ο Werner
Sombart γεννήθηκε το 1863 στο Emsleben της βορειας Γερμανίας, και ήταν γιος του
Anton Ludwig Sombart πλούσιου βιομήχανου και φιλελεύθερου πολιτικού. Η
οικονομική επιφάνεια της οικογένειας του, του επέτρεψε να σπουδάσει νομικά και
οικονομικές επιστήμες στην Πίζα, στην Ρώμη, και στο Βερολίνο, ενώ το 1888
αναγορεύεται διδάκτωρ του πανεπιστήμιου του Βερολίνου, έχοντας ως καθηγητές
τους κορυφαίους Γερμανούς οικονομολόγους της εποχής, Gustav von Schmoller και
Adolph Wagner. Η
ακαδημαϊκή καριέρα του Sombart, όπου ήδη από τα πρώτα χρόνια είχε προκαλέσει το
έντονο ενδιαφέρον με τις φιλοσοφικές και ιστορικές του μελέτες πάνω στην
οικονομία, θα συνεχιστεί το 1890 όπου διδάσκει στο πανεπιστήμιο του Breslau ως
το 1906, στην συνέχεια ως καθηγητής στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή του Βερολίνου
ως το 1917, και στην συνέχεια ως το 1931 ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του
Βερολίνου. Το 1896 δημοσιεύει το βιβλίο Sozialismus und soziale Bewegung
(Σοσιαλισμός και κοινωνικό κίνημα), όπου είναι έντονα εμφανείς οι μαρξιστικές
επιρροές του, αν και ήδη μέσα από το βιβλίο αυτό αρχίζει η διαφοροποίηση του
από την μαρξιστική θεώρηση του καπιταλιστικού προβλήματος. Το 1902 δημοσιεύει
το πρώτο μέρος του κορυφαίου του ίσως έργου του Der moderne Kapitalismus (Ο
Σύγχρονος Καπιταλισμός) το οποίο θα το ολοκληρώσει το 1927, και το οποίο
περιλαμβάνει 3 τόμους οι οποίοι διαιρούνται σε έξι ημιτόμους!
Άλλα
σημαντικά έργα του είναι: Krieg und Kapitalismus (Πόλεμος και Καπιταλισμός, του
1913), Der Bourgeois (ο Αστός, του 1913, βιβλίο το οποίο κυκλοφορεί στην
ελληνική του μετάφραση από τις εκδόσεις «Νεφέλη»), και Deutscher Sozialismus
(Γερμανικός σοσιαλισμός, του 1934), όπου ο Sombart θεμελιώνει τις θέσεις του
περί ενός εθνικού σοσιαλισμού. Το 1911 δημοσιεύει το έργο του Die Juden und das
Wirtschaftsleben (Οι Εβραίοι και η οικονομική ζωή), ένα έργο τομή (μαζί με το
«Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του Καπιταλισμού», του Max Weber) στην
μέχρι τότε μελέτη της ιστορίας και της φιλοσοφίας της οικονομίας. Είναι δε
χαρακτηριστικό πως η απόλυτη αντικειμενικότητα του Sombart στο συγκεκριμένο
έργο και η επιστημονική συστηματοποίηση των συμπερασμάτων του οδήγησαν πολλούς
τότε από το μαρξιστικό στρατόπεδο να «κατηγορήσουν» τον Sombart ως
«φιλοσημίτη». Βέβαια όπως παραδέχτηκαν αργότερα και οι ίδιοι οι «κατήγοροι»
του, το βιβλίο δεν είναι ούτε «φιλοσημιτικό» ούτε φυσικά «αντισημιτικό», για
τον απλούστατο λόγο ότι είναι επιστημονική μελέτη, με σύστημα, έρευνα και
συμπεράσματα. Και φυσικά η επιστημονική έρευνα και μελέτη δεν μπορούν να
χαρακτηρίζονται από εμπάθεια ή αντιπάθεια, παρά μόνο από λογική.
Η
ανταπόκριση δε του συγκεκριμένου έργου του ήταν τόσο μεγάλη, ώστε ο Sombart να
στηριχτεί ουσιαστικά σε αυτό για να γράψει δυο χρόνια αργότερα τον «Αστό»,
βιβλίο στο οποίο παρουσιάζεται η συμβολή του ιουδαϊσμού ως πνεύματος αλλά και
κοινωνικής οντότητας, σε μια γενικότερη συναλληλία με πολλές άλλες πνευματικές
προϋποθέσεις για την γένεση και πορεία του δυτικού Καπιταλισμού. Ουσιαστικά
ολόκληρο το έργο του Sombart είναι μια
προσπάθεια ερμηνείας και κριτικής της πνευματικής ιστορίας του σύγχρονου
ανθρώπου. Ο Sombart το επιχειρεί αυτό, και εδώ έγκειται σημασία του έργου του,
συνδυάζοντας την ψυχολογική ανάλυση βασιζόμενος σε ιστορικό υλικό. Ο δυτικός κόσμος
και η ταυτόσημη με αυτόν καταναλωτική κοινωνία βρίσκονται στο πλέον κρίσιμο
σημείο της ιστορικής και κοινωνικής τους πορείας, πλέον δε κρισιμότερο και από
την ίδια τους την γένεση. Ο Werner Sombart υπήρξε ένας από τους κορυφαίους
κοινωνιολόγους και φιλοσόφους του 20ου αιώνος. Το κέντρο ακριβώς της σκέψης του
σε όλα του τα έργα είναι αυτή ακριβώς η προσπάθεια για την ανίχνευση των
γενεσιουργών αιτιών του Καπιταλισμού. Η δημιουργία και η πορεία του στην Ευρώπη
της εποχής μετά την έκρηξη της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Η δημιουργία του
«καπιταλιστικού πνεύματος» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει, και πως αυτό
κυριάρχησε στον δυτικό κόσμο. Η συμβολή του Sombart είναι όντως καταλυτική. Και
αυτό γιατί αναλύει την πορεία του Καπιταλισμού σε μια παράλληλη συνάρτηση με
την δυτική κοινωνία και την μετεξέλιξη, αλλοτρίωση και τέλος την μετάλλαξη της.
Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι επειδή ακριβώς τα κορυφαία του έργα όπως το
“Εβραίοι και Καπιταλισμός” γράφτηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα, δηλαδή σε μια
εποχή που ήταν ακόμη νωπά τα χαρακτηριστικά της γέννησης του καπιταλιστικού
ολέθρου, αυτό μας προσφέρει την μοναδική ικανότητα να διαβάσουμε το έργο του ως
μια αυθεντική ιστορική πηγή της δημιουργίας του Καπιταλισμού. Ο Sombart μας
προσφέρει μια εντελώς διαφορετική οδό για την ιστορική κατανόηση του
Καπιταλισμού απ’ ότι ο Marx και οι συνεχιστές του. Δεν είναι άλλωστε καθόλου
τυχαίο που οι «θεωρητικοί» του μαρξισμού κυριολεκτικά εξαφάνισαν και
αποσιώπησαν τα έργα του Sombart, παρά την διαπίστωση του Engels ότι ο Sombart
είχε κατανοήσει βαθύτερα όσο κανείς άλλος την μαρξιστική θεωρεία που αναλύεται
στο «Κεφάλαιο».
Αυτή ακριβώς η αντίθεση του Sombart στον Καπιταλισμό και η
βαθύτητα των αναλύσεων του, οδήγησαν πολλούς τα πρώτα χρόνια να τον
χαρακτηρίσουν ως μαρξιστή, γεγονός που ο ίδιος Sombart ποτέ δεν αποδέχτηκε,
πόσω δεν μάλλον όταν στην συνέχεια του βίου, ο ίδιος τοποθετήθηκε στο ακριβώς
αντίθετο ιδεολογικό στρατόπεδο, σε εκείνο του εθνικού σοσιαλισμού. Είναι
γεγονός πως πράγματι η αρχική του τοποθέτηση προς την μαρξιστική οικονομική
θεωρεία δεν ήταν αρνητική. Βιώνοντας όμως εκ των έσω την «σοσιαλιστική»
κενότητα διαπίστωσε το αδιέξοδο της μαρξιστικής θεωρίας τόσο σε επίπεδο
οντολογίας, όσο και στο ζήτημα του Προσώπου. Γι’ αυτό άλλωστε, όπως ο ίδιος
γράφει στον πρόλογο του βιβλίου του «Ο Αστός», όλες οι μελέτες είναι
ανθρωποκεντρικές, έχουν δηλαδή ως κέντρο και αναφορά τον Άνθρωπο, και όχι
ασαφείς έννοιες και άλογα νοητικά σχήματα. Ο προκαπιταλιστικός άνθρωπος είναι ο
φυσικός άνθρωπος. Ο φυσικός άνθρωπος είναι ο «πάντων χρημάτων μέτρον» mensura
omnium rerum homo.
Η ηθική αυτή του προκαπιταλιστικού ανθρώπου φανερώνει τη
στάση του απέναντι στην οικονομία αλλά και απέναντι στην φύση. Την αρμονική
αυτή σχέση και συνύπαρξη ήρθε να διακόψει βιαία ο Καπιταλισμός, ο οποίος
μετάλλαξε στην κυριολεξία τον άνθρωπο, την κοινωνία, και τον πολιτισμό του.
Δυστυχώς στη Ελλάδα ο Werner Sombart είναι μέχρι σήμερα σχεδόν άγνωστος. Η
σημασία του έργου αλλά ειδικότερα των ιδεών του Sombart είναι πραγματικά
απαραίτητα εφόδια για την βαθύτερη κατανόηση της σημερινής οικονομικής κρίσης. Ο Sombart μας αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει μόνον η μαρξιστική κριτική στον
Καπιταλισμό, ούτε φυσικά η σοσιαλδημοκρατική καρικατούρα της. Μας δείχνει έναν
δρόμο πέρα από αυτά. Έναν δρόμο ο οποίος διαβλέπει την κρίση του Καπιταλισμού
μέσα από την κρίση της ίδιας της ανθρώπινης φύσης. Όπως γράφει χαρακτηριστικά
στον «Αστό», «Τώρα πια ο γίγαντας (σ.σ. ο Καπιταλισμός) τριγυρνά μαινόμενος και
λυτός, στεριές και θάλασσες, ποδοπατώντας ότι βρεθεί μπροστά του». Και
αναρωτιέται ο Γερμανός φιλόσοφος, «Τι πρόκειται να έρθει όταν κάποτε το
καπιταλιστικό πνεύμα παύσει να διαθέτει την τωρινή του ρωμαλεότητα; Ίσως τότε ο
γίγαντας, όταν πια θα έχει τυφλωθεί, να μάθει να τράβα το καρό μιας
δημοκρατικής κουλτούρας. Ίσως πάλι να σημάνει η ώρα για το λυκόφως και των
δικών του Θεών. Ο χρυσός θα επιστραφεί στο ρέμα του Ρήνου. Ποιος ξέρει;»...
-wzor.jpg)
