Storm of Steel: Το ιπποτικό πνεύμα κατά την διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου

του Αχιλλέα

 Για να αναλύσουμε το βιβλίο, Storm of Steel του Έρνστ Γιούνγκερ (1895-1998) αρχικά θα πρέπει να θυμίσουμε ότι οι μάχες στις οποίες αναφέρεται έλαβαν χώρα στην, διαλυμένη από τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, ύπαιθρο της Γαλλίας, ανάμεσα στο 1914 και το 1918. Μπορεί να επισημανθεί ότι ο μεγάλος πόλεμος ήταν το κρισιμότερο σημείο στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού. Εκατομμύρια άνδρες χάθηκαν σε έναν ευρωπαϊκό εμφύλιο. Μάχες σώμα με σώμα, η πρώτη μαζική χρήση χημικών στο πεδίο της μάχης αλλά και το έντονο «trench warfare» ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά του Μεγάλου Πολέμου. 

Ασφαλώς, οι συνέπειες του πολέμου στις κοινωνίες και τα κράτη ήταν πολλαπλές. Γεωπολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές, ακόμα και ηθικο-πολιτιστικές.  Μέσα σε αυτόν τον πόλεμο και την φρικαλεότητα του κάποιοι άνθρωποι με σπαρτιατικό ήθος έλαμψαν και τιμήθηκαν για αυτό. Ένας από αυτούς ήταν και ο ερασιτέχνης εντομολόγος, συγγραφέας, ποιητής και στοχαστής ¨Ερνστ Γιούνγκερ, ο οποίος με το μετέπειτα έργο του (ασφαλώς και με το βιβλίο Storm of Steel) αποτέλεσε παράδειγμα του πως οδήγησε στην ηθικο-πολιτιστική κρίση του μεσοπολέμου ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος.

Στις αρχές του 20ου αιώνα έχουμε για πρώτη φορά το ολικό πέρασμα στην μηχανική εποχή του σύγχρονου πολέμου (η πρώιμη αρχή είχε γίνει στον Κριμαϊκό πόλεμο 1853- 1856 και μετέπειτα στον αμερικανικό εμφύλιο 1861-1865)). Πολυβόλα, αεροπλάνα, πιστόλια μεγαλύτερης ακριβείας αλλά και άρματα μάχης χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά με φοβερά αποτελέσματα ενάντια στους εκάστοτε στόχους τους. Αυτό για το οποίο μας είχαν προετοιμάσει συγγραφείς και ποιητές του 19ου αιώνα είχε γίνει πραγματικότητα. Είχαμε για πρώτη φορά τον άνθρωπο της μηχανής. Ατσάλι και ανθρώπινη σάρκα έγιναν ένα.

Από τη στιγμή που ο πόλεμος έγινε όλο και πιο μηχανοποιημένος, ορισμένοι είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι παλιές πολεμικές αρετές του θάρρους και της ανδρείας θα γίνονταν εντελώς παρωχημένες στο σύγχρονο πεδίο της μάχης. Η επέλαση των μηχανών κυρίευε περιορίζοντας τις λειτουργίες καθώς και την φύση του ανθρώπου. Αλλά η ψυχή του πολεμιστή δεν θα μπορούσε να εξαφανιστεί. Χαρακτηριστικά, στο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Γιούνγκερ, ο ίδιος αναφέρει διαρκώς ότι δεκάδες ήταν οι τραυματισμοί αλλά και οι θάνατοι από θραύσματα βομβών. Οι βόμβες φαίνεται να χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρων ανάμεσα στο 1914-1918 και ο ίδιος ο Γιούνγκερ είχε τραυματιστεί πολλαπλός από τα θραύσματά τους. Συνολικά, τραυματίστηκε 14 φορές.

Κάποιοι θα έλεγαν ότι ο πόλεμος διαλύει και συνθλίβει το πνεύμα. Μερικώς θα είχαν δίκιο, καθώς και μέσα στο βιβλίο ο Γιούνγκερ αναφέρει πολλάκις ότι έβλεπε στα μάτια των νέων στρατιωτών τον απόλυτο τρόμο, καθώς αντιμετώπιζαν για πρώτη φορά τον θάνατο. Από την άλλη βέβαια ο Γιούνγκερ, ως ένας σαμουράι της Δύσης, έβλεπε την πιθανότητα του θανάτου ως κάτι το οποίο θα ατσάλωνε την σκέψη του και θα τον έκανε να ενώσει το τεντωμένο σχοινί ανάμεσα στο ζώο και τον άνθρωπο και τελικά να φτάσει στον υπεράνθρωπο (σύμφωνα με τη νιτσεϊκή ορολογία). Ο Γιούνγκερ αφηγείται ότι οι ακραίες συνθήκες πολέμου τον έφεραν συχνά σε σημεία υψηλότερης συνειδητοποίησης. Και όντως οι δεκάδες γενναίες πράξεις του, συμπεριλαμβανομένης της μάχης του Somme, τον έκαναν να φαντάζει ως μια μορφή που υπερέβαινε τα ανθρώπινα όρια, κάτι το οποίο του αναγνωρίστηκε καθώς ο ίδιος έλαβε πολλές τιμητικές διακρίσεις.

Αυτό που δείχνει το ήθος του Γιούνγκερ καθ’ όλη την ανάγνωση του βιβλίου είναι η πίστη στους καλούς τρόπους της παλιάς αριστοκρατικής ιπποσύνης και στο ευ αγωνίζεσθε καθώς παραμένει ευγενικός και ιδιαίτερα φερέγγυος απέναντι στους στρατιώτες του, μέσα σε φοβερά τρομακτικές και δύσκολες συνθήκες. Επίσης χαρακτηριστικό είναι ότι στις σελίδες του βιβλίου δεν αναφέρεται τίποτα για οποιαδήποτε θρησκεία καθώς ο Γιούνγκερ ήταν τότε ακόμη άθρησκος, αν και αρκετά χρόνια αργότερα έγινε Καθολικός. Βέβαια η σκέψη του ήταν εξόχως υπερβατική. 

Μπορεί ο Γιούνγκερ του Storm of Steel να μην έβλεπε από πάνω του Θεούς ή Θεό αλλά αυτό δεν τον έκανε να χάσει την πίστη του σε κάτι ανώτερο. Ο ίδιος έχει πείσει τον εαυτό του ότι η ζωή μπορεί να δείχνει άνευ νοήματος αλλά ο άνθρωπος οφείλει να αναζητήσει και να ανακαλύψει το νόημα της σε μία ανώτερη αξία. Η αξία αυτή για τον Γιούνγκερ δεν ήταν τίποτα άλλο πέραν της ίδιας του της πατρίδας. Δηλαδή, ο ίδιος, έχει δώσει στην Πρωσική Γερμανία ιδιότητες που άλλοι άνθρωποι δίνουν στα αγαπημένα τους πρόσωπα ή ακόμη περισσότερο στο ανώτερο ον της θρησκείας τους. Οι πράξεις γενναιότητας του ήταν οι θυσίες στον βωμό ή το άναμμα του κεριού της υπερβατικής θρησκείας του. 

Η σύνοψη της σκέψης του Γιούνγκερ αναδύεται σε ένα απόσπασμα από τις τελευταίες σελίδες του Storm of Steel.. Πιο χαρακτηριστικά αναφέρει ότι «Έμαθα...ότι η ζωή δεν έχει βαθύτερο νόημα εκτός κι αν της το δώσουμε εμείς μέσα σε ένα πλαίσιο μεγαλύτερο από εμάς, σε ένα σπουδαίο ιδανικό, και ότι υπάρχουν ιδανικά τα οποία είναι ανώτερα από την ζωή ενός ατόμου. Και αν και αυτό για το οποίο πολέμησα δεν ευοδώθηκε, μάθαμε μια για πάντα ότι μπορούμε να ζήσουμε για κάτι υψηλότερο από εμάς αλλά, ταυτόχρονα, και να πεθάνουμε για αυτό εάν χρειαστεί». 

Ο Γιούνγκερ υπήρξε υπήρξε φορέας ενός πνευματικού ιδανικού το οποίο τον κράτησε όρθιο ανάμεσα στο ερείπια της εποχής του. Στον πόλεμο αναγνώρισε τον «τόπο» όπου μπορούν να διαμεσολαβηθούν η κοσμική τάξη και η ανθρώπινη εμπειρία[1]. Στην απαρχή του 20ου αιώνα ατένισε, ως νεορομαντικός, στα ηφαιστειακά βάθη της ουσίας των πραγμάτων, που σιγοβράζουν κάτω από την επιφανειακή κρούστα του ορθολογισμού των επιγόνων του Διαφωτισμού. Όπως έγραψε χαρακτηριστικά,

«...Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του πνεύματος του 20ου αιώνα είναι η ανικανότητά του να δει αυτό που ενώνει τη ratio με τα άδυτα. Μέσα στην υπεροψία του, φανταζόταν ότι η εξέλιξη προχωρούσε σε μια γραμμή που είχε χαράξει, σε ένα αρμονικό περιβάλλον προσεκτικά οριοθετημένο, που δημιούργησε και έλεγχε και που ονόμαζε Συνείδηση. Υπό αυτές τις συνθήκες, ένα ξύπνημα ήταν αναπόφευκτο. Συνέβη την ίδια στιγμή που οι ρίζες του ορθολογισμού άγγιξαν το λίκνο του μύθου. Αυτό φαίνεται στις λέξεις, στη σκέψη, ακόμα και στις επιστήμες: όλα έγιναν πιο δυνατά από το μέτρο και τη μετριοφροσύνη του ανθρώπου. Τότε, ύστερα από τρομερές μονομαχίες, μυθικές μορφές βάδισαν κατά των ορθολογικών μορφών, και στη λάμψη των πυρκαγιών εμφανίστηκαν κόσμοι ονείρου και νυχτερινής μαγείας..»[2].

Κι αυτό ήταν μόνο η αρχή της πολύ σημαντικής πνευματικής του διαδρομής, που θα τον οδηγούσε από τον εθνικισμό των διανοουμένων της Συντηρητικής Επανάστασης (οι οποίοι πρωταγωνίστησαν στα πνευματικά δρώμενα του μεσοπολέμου) σε μια μοναχική ατραπό υπαρξιακών και μηδενιστικών αναζητήσεων.

πηγή