Η Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. τίμησε κι εφέτος την μνήμη του Ίωνα Δραγούμη

Όπως κάνει τα τελευταία χρόνια, έτσι και φέτος η λέσχη μας τίμησε την μνήμη του Έλληνα ρομαντικού παραδοσιοκράτη διανοητή και λογοτέχνη Ίωνα Δραγούμη. Πιστά στην ετήσια συνάντηση μπροστά στο μνημείο του Δραγούμη, που βρίσκεται στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας, τα μέλη της Φ.ΛΕ.ΦΑ.ΛΟ. κατέθεσαν ένα λευκό τριαντάφυλλο ως ελάχιστο φόρο τιμής σε έναν απ’ τους σημαντικότερους πνευματικούς προδρόμους της συλλογικότητάς μας. Έπειτα, αναπτύχθηκε μια συζήτηση σχετικά με την φημολογούμενη θέση του Δραγούμη για το ανατολικό ζήτημα και την σχέση της Ελλάδος με την Τουρκία. Στην συνέχεια ακολούθησε αφισοκόλληση στο κέντρο των Αθηνών.

Σε μια εποχή που η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία η οποία αφορά τον Δραγούμη αρχίζει να γίνεται πλούσια ώστε να λύσει απορίες γύρω από την πολιτική του σκέψη, η προσέγγιση του Δραγούμη στο ανατολικό ζήτημα συνεχίζει να γίνεται, από συγκεκριμένους κύκλους, εργαλείο για την στρέβλωση της πολιτικής του αντίληψης. Μια στρέβλωση που επιχειρείται τόσο από μελετητές επιδερμικών διαδικτυακών προσεγγίσεων όσο και από φαινομενικούς «εθνικιστές», οι οποίοι είτε από άγνοια είτε από πρακτόρικη σκοπιμότητα θέλουν να συσκοτίζουν την αλήθεια γύρω από τις αληθινές πολιτικές θέσεις του νεορομαντικού διανοητή. 

Το συμπέρασμα που εξάγουν αυτοί οι κύκλοι θέλει τον Δραγούμη να ήταν, δήθεν, ο εμπνευστής μια ελληνοτουρκικής φιλίας, η οποία θα έβλαπτε τα ελληνικά συμφέροντα. Ασφαλώς, κάτι τέτοιο είναι εξωφρενικά ψευδές και αποτέλεσε, αρχικά, ένα σχέδιο συκοφάντησης του Δραγούμη από τον Ελευθέριο Βενιζέλο κι από ανθρώπους της παράταξής του.    

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο στον σύνδεσμο εδώ...

«Λοξίας διανοητής» και οι νεορομαντικοί της γενιάς του 1890

Σε μια σχετικά πρόσφατη μελέτη που εστιάζει στην πολιτική σκέψη και την ζωή του Ίωνος Δραγούμη (1878-1920), από τις πρώτες κιόλας σελίδες του εισαγωγικού κειμένου χρησιμοποιείται ο όρος «λοξίας»[1]. Πρόκειται για έναν όρο που ο συγγραφέας της εισαγωγής εξηγεί ότι περιγράφει πολιτικούς διανοητές, τους οποίους χαρακτηρίζει μια πολύ ιδιαίτερη μοναχικότητα. Ο Δραγούμης αντιμετωπίζεται ως ένας από αυτούς. Ως κάποιος, δηλαδή, που προτείνει ένα εντελώς ιδιότυπο σύνολο ιδεών, επεξεργασμένο κι οργανωμένο σε μια ιδιαίτερη κοσμοθεώρηση για τις ανθρώπινες υποθέσεις[2], το οποίο παρέχει μια νέα θέαση για τη σχέση της κοινωνίας με το Πολιτικό [3]. Μάλιστα, την περιγραφή του «λοξία» συνοδεύει η πεποίθηση πως η αντίδραση που μπορεί να προκαλέσει στους όποιους αντιπάλους αυτή η νέα πρόταση, μπορεί να φθάσει έως και τη φυσική εξόντωση[4] του «λοξία» διανοητή. Υπερβολική ή μη, αυτή είναι η συνηθισμένη αντιμετώπιση του Δραγούμη από τους περισσότερους μελετητές του[5]. Αναπόφευκτα, λοιπόν, η αποδοχή ή η απόρριψη της συγκεκριμένης αντιμετώπισης αποτελεί ένα ενδιαφέρον ζήτημα.

Ενδεχομένως, μια καλή αρχή προκειμένου να εξετασθεί αυτό το ζήτημα να είναι η ιστορική παρατήρηση του θέματος από δυο οπτικές γωνίες. Συνήθως όσοι αποδέχονται την «λοξή» ιδιαιτερότητα της πολιτικής σκέψης του Δραγούμη, εντάσσουν την ανάγνωση της περίπτωσής του στο κάδρο των ελληνικών ιστορικών δρώμενων της εποχής κατά την οποία έδρασε ως διανοητής και πολιτικός. Προσωπική μου εκτίμηση είναι ότι αν εξετασθεί ως περίπτωση του ελληνικού, διανοητικού και πολιτικού, γίγνεσθαι της εποχής του, ο Δραγούμης μπορεί να θεωρηθεί ως μέρος μιας μικρής ομάδας ανθρώπων, που υιοθέτησαν έναν παρόμοιο διανοητικό προσανατολισμό. Δεν είμαι σίγουρος, όμως, αν μπορούμε να μιλάμε για κάποιον «λοξία», όπως συνήθως αντιμετωπίζεται.

Ασφαλώς συγκρίνοντας τις ιδέες, τα κείμενα και τις συμπεριφορές του Δραγούμη με εκείνες άλλων διανοητών που ακολούθησαν, σε γενικές γραμμές, έναν κοινό προσανατολισμό με αυτόν, είναι εύκολο να εντοπιστούν ορισμένες καθαρά προσωπικές του ιδιαιτερότητες. Ωστόσο, δεν υπήρξε απομονωμένος και άνευ ομοϊδεατών ή φιλικών συνομιλητών, ώστε να δικαιολογηθεί ο χαρακτηρισμός του «λοξία». Ο Περικλής Γιαννόπουλος[6], ο Κωστής Παλαμάς[7], ο Άγγελος Σικελιανός[8], ο Νίκος Καζαντζάκης[9] καθώς και άλλοι Έλληνες συγγραφείς της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου υιοθέτησαν παρόμοιες αρχές. Η Κλεοπάτρα Λεονταρίτου, εστιάζοντας στον Καζαντζάκη[10], έχει εξηγήσει αναλυτικά πως το διανοητικό αυτό ρεύμα είχε την ρίζα του στην θεωρία του Ρομαντισμού και αποτέλεσε μια νεορομαντική ιδεαλιστική αντίδραση στην επικράτηση του φιλελεύθερου ορθολογισμού, κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα.

Αναμφίβολα, η ύπαρξη του συγκεκριμένου νεορομαντικού ρεύματος στην Ελλάδα του fin de siècle και των αρχών του 20ου αιώνα δεν συνεπάγεται ότι μπορεί να γίνει λόγος για μια απόλυτη ταύτιση προσεγγίσεων από τους εκφραστές του. Ούτε και προκάλεσε την γέννηση ενός οργανωμένου πολιτικού ή κοινωνικού κινήματος. Αυτό, ωστόσο, δεν αναιρεί το γεγονός ότι η περίπτωση του Δραγούμη εντάσσεται σε ένα πλαίσιο Ελλήνων διανοητών, με μάλλον μικρή πολιτική επιρροή αλλά και σαφώς μεγαλύτερη αναγνωστική δημοφιλία, που στην συγκεκριμένη ιστορική περίοδο οι προβληματισμοί τους βασίστηκαν σε κάποιες κοινές ιδεολογικές αφετηρίες[11].

Συνεπώς, κρίνω πως δύναται να ελεγχθεί η προσέγγιση που εμμένει στην ιδιαίτερη μοναδικότητα της περίπτωσής του Δραγούμη. Η αμφιβολία για την ορθότητα αυτής της προσέγγισης γίνεται πιο ισχυρή αν εξεταστεί η περίπτωση του Δραγούμη και από μια δεύτερη ιστορική οπτική. Εκείνη που έχει να κάνει με το ευρωπαϊκό ιστορικό γίγνεσθαι της εποχής. 

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ...

O Ίων Δραγούμης και η ζωή ως πνευματική μάχη

του Σταμάτη Μαμούτου

Ο Ίων Δραγούμης (1878-1920) ως λογοτέχνης κατατάσσεται στην γενιά των ρεαλιστών η οποία ανήλθε στο προσκήνιο κατά την δεκαετία του 1880 και διαμόρφωσε τα λογοτεχνικά πρότυπα στην χώρα μας μέχρι και τις αρχές εκείνης του 1930. Ωστόσο μια συνολική μελέτη του έργου και της ζωής του που πέρα από τα μυθιστορήματα θα συμπεριλάβει την αρθρογραφία, την επιστολογραφία και την ιστορική του διαδρομή, μπορεί να βοηθήσει τον ερευνητή να αντιληφθεί ότι στον φιλοσοφικό και τον πολιτικό του στοχασμό καθώς επίσης και στην προσωπική του στάση ζωής, ο Δραγούμης αποτέλεσε έναν γνήσιο Έλληνα εκφραστή του ρομαντικού πνεύματος, μολονότι ο Ρομαντισμός είχε υποχωρήσει ως πνευματική τάση στην χώρα μας, ήδη από την δεκαετία του 1880.

Πολυσχιδής και φαινομενικά αντιφατικός ο Δραγούμης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις αρκετών μελετητών, δεν κατάφερε να ισορροπήσει τις φιλοσοφικές και λογοτεχνικές του επιρροές σε μια συνεκτική προσωπική πρόταση. Ωστόσο είμαι πεπεισμένος πως η άποψη αυτή χωρά πολλή συζήτηση. Και τούτο γιατί δεν υπάρχει σήμερα ικανοποιητικός αριθμός Ελλήνων ερευνητών που έχουν αντιληφθεί τι πραγματικά ήταν ο Ρομαντισμός. Και η αλήθεια είναι πως η κατανόηση ενός ρομαντικού στοχαστή καθίσταται από δύσκολη έως αδύνατη στην περίπτωση που δεν έχει μελετηθεί επαρκώς το ρομαντικό πεδίο.

Γνώμη μου είναι ότι η περίπτωση του Δραγούμη διαθέτει μια μοναδικότητα, ιδιότροπη βέβαια και με ριψοκίνδυνες ισορροπίες όπως καθετί ρομαντικό, στην οποία όμως μπορεί να ανιχνευθεί η προσωπική του πρόταση στο πνευματικό γίγνεσθαι της νεότερης Ελλάδος. Μέσω των φιλοσοφικών του αναζητήσεων ο Ίων Δραγούμης εισήλθε κατά την διάρκεια της ζωής του σε έναν πνευματικό αγώνα ο οποίος εκδηλώθηκε σε δυο πεδία. Σε εκείνο της ιδεολογίας και σε αυτό της απόπειρας να ερμηνεύσει τον προσωπικό του ρόλο στα πράγματα και την ιστορία.

Στο πεδίο της ιδεολογίας ο Έλληνας στοχαστής προσπάθησε να ισορροπήσει ανάμεσα σε δυο αντίθετους πόλους, τον οικουμενιστικό ανθρωπισμό και τον ρομαντικό εθνικισμό. Από την μια ένοιωθε ότι ήταν ένας άνθρωπος που υιοθετούσε την εποπτική θέαση ενός οικουμενικού πνεύματος και από την άλλη αντιλαμβανόταν ότι ο στοχαστικός του προσανατολισμός ήταν προδιαγεγραμμένος από την εθνική του καταγωγή. Στα κείμενα του Δραγούμη αυτή η αντίθεση επανέρχεται συνεχώς και με ισχυρή ένταση. Η ισορροπία που επιχειρεί να επιτύχει τον κάνει να μοιάζει με πνευματικό σχοινοβάτη, που ενώ επιθυμεί να διαλεχθεί με την ιδέα της οικουμενικότητας αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κύτταρο ενός συγκεκριμένου συλλογικού οργανισμού όπως είναι το έθνος. Όπως πολύ χαρακτηριστικά έγραφε σε ένα χωρίο που παραπέμπει στην πολιτική σκέψη του Έντμουντ Μπέρκ «μεσ’ στην πατρίδα ταξιδεύω δουλευτής, μεσ’ στην πατρίδα θυμούμαι περασμένα, τωρινά κι ερχόμενα και πρέπει να είμαι δεσμός των παλαιών με τα μελλούμενα[1]», καθώς επίσης και σε μια δήλωση της οργανιστικής πολιτικής του αντίληψης υποστήριξε «εγώ δεν είμαι άτομο, μα πρέπει το άτομό μου να το καταλάβω για να νοιώσω πως δεν είμαι άτομο. Εγώ δεν είμαι τίποτα μπροστά στο Γένος[2]». Από την άλλη, όμως, ποτέ δεν έπαψε να θεωρεί πως ο πνευματικός άνθρωπος είναι «πάντα ξένος, ερημοσπίτης, δίχως σταθμό και δίχως λιμάνι κανένα ποτέ[3]» και δεν κάνει τίποτε άλλο από το να «περπατεί στο δρόμο που η μοίρα του προόρισε. Βλέπει σα σε ζωγραφιά, και τη δική του ζωή και των άλλων ανθρώπων και τις ζωές ανθρώπων άλλων καιρών και την ιστορία όλη των ανθρώπων. Και μέσα σ’ αυτή την κοντή προοπτική, που ανοίγει τόσο μεγάλον ορίζοντα, σβήνουν και χάνονται οι ψιλοκοπιές της καθημερινής τους ζωής κι απομένουν μόνον εκείνα που χαράζονται άθελα στην ψυχή του, τα κύρια χαρακτηριστικά του ανθρώπου, που αιώνια θα μείνουν ανάλλαχτα[4]». 

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ

Βιβλιοπαρουσίαση: Ίων Δραγούμης - ο Έλλην Ιδεαλιστής (εκδόσεις Θρακικός Οιωνός)

Ίων Δραγούμης - ο Έλλην Ιδεαλιστής 

(εκδόσεις Θρακικός Οιωνός)

του Πέτρου Ωρολογά

Επιμέλεια - εισαγωγή: Αθανάσιος Γιαλαμάς

Γιάννης Μάζης: «Ο Δραγούμης δεν έχω καμία αμφιβολία ότι ήταν ένας πρωτοφασίστας»

Τον Δεκέμβριο που μας πέρασε ο συγγραφέας του βιβλίου «Ίων Δραγούμης ο ασυμβίβαστος», Γιάννης Μάζης, έδωσε μια συνέντευξη στο LIFO και μίλησε για την προσωπικότητα του μεγάλου ιδεαλιστή. Ανέπτυξε από το πως ξεκίνησε να μελετήσει τον Δραγούμη ως και τα βαθύτερα χαρακτηριστικά των ιδεών του και του χαρακτήρα του. Αυτό που αξίζει να σημειώσω είναι ότι ο Μάζης που δεν είναι εθνικιστής, αποδέχεται ότι ο πατέρας του Ελληνικού Εθνικισμού υπήρξε ένας άνθρωπος επηρεασμένος από την νιτσεϊκή σκέψη και την θεωρία του Υπερανθρώπου αλλά και ένας πρωτοφασίστας, δηλαδή ένας άνθρωπος που ανήκε στην πρωτοφασιστική εποχή ή αλλιώς προ του ιταλικού Φασισμού ή του γερμανικού Εθνικοσοσιαλισμού. Σε πείσμα των καιρών, συνεχίζουμε να καταρρίπτουμε την προπαγάνδα των διασπαστών του εθνικιστικού χώρου που προσπαθούν να συκοφαντήσουν και να αποκαθηλώσουν τα είδωλα των Ιδεών μας.

Μετά το βιβλίο του εθνικοσοσιαλιστή Πέτρου Ωρολογά που δημοσιεύσαμε προ τριών ημερών όπου αποκαλύπτεται ότι χαρακτήριζε πρώτο εθνικοσοσιαλιστή τον Ίωνα Δραγούμη, μετά το άρθρο του ΙΔΑ που δημοσίευσα πριν μερικούς μήνες όπου αποκαλύψαμε ότι προέτρεπε τους Έλληνες σοσιαλιστές να στραφούν σε Εθνικό Σοσιαλισμό, έρχεται κι η συνέντευξη του Γιάννη Μάζη όπου ο συγγραφέας χαρακτηρίζει πρωτοφασίστα τον μεγάλο άνδρα που μας εμπνέει. Ο Έλληνας επαναστάτης που με την ζωή του αντιστεκόταν και περιφρονούσε τον συντηρητισμό, την ξενομανία, τον διεθνισμό, την πάλη των τάξεων, την πολιτική των μικροσυμφερόντων, τα εβραϊκά ιδανικά που είχαν επικρατήσει στην Ευρώπη, την μετριότητα των μαζών και την κοινοβουλευτική δημοκρατία, δεν θα μπορούσε να είναι κάτι άλλο εκτός από ένας αληθινός εθνικοσοσιαλιστής ή φασίστας. 

Εξάλλου ο ίδιος είπε πριν από όλους στην Ελλάδα: «Εθνικόν σοσιαλισμόν, όχι υπό την γνωστήν έννοιαν, αλλ’ υπό την έννοιαν, ότι η εφαρμογή του θα είναι ανάλογος προς το έθνος και προς την κατάστασιν της εξελίξεώς του». Ο άνδρας που περιφρονούσε τις μικρότητες της εποχής του και του περιβάλλοντός του και μισούσε τον χώρο της πολιτικής, είχε την πιο ισχυρή πολιτική διορατικότητα διαπιστώνοντας από το 1914: «Υπάρχει τώρα μια παγκόσμια σχεδόν συνείδηση πως υπάρχουν στη γη επάνω διάφορα έθνη με ξεχωριστή εθνική συνείδηση. Αυτό είναι το principe des nationalites και η εθνολατρεία. Υπάρχει δηλαδή μια δίεθνη ενότητα στη συνείδηση πως τα έθνη ξεχωρίζονται το ένα απ’ το άλλο. Κατά τούτο ο εθνικισμός είναι δίεθνο αίσθημα». 

Όσοι έχουν μελετήσει τον Μεσοπόλεμο και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο καταλαβαίνουν ότι ο Ίων πολύ πριν εμφανιστούν σε κινήματα οι μεγάλες Ιδέες μίλησε για τον εθνικισμό που θα ένωνε την Φυλή. Το 1919 θα σημείωνε:«Μα μ’ αρέσει και να μη σκοτίζομαι για πάρα πέρα, για ιμπεριαλιστικά σχέδια, μ’ αρέσει η αδελφότητα που αισθάνονται αναμεταξύ τους οι λαοί σαν άνθρωποι, μ’ αρέσει ο Γάλλος να βλέπει τον Γερμανό σαν αδελφό, σαν όμοιό του, σαν άνθρωπο, να βλέπει τη διαφορά του αλλά και να μην τον βρίζει, να μην τον περιφρονεί». Είναι καταφανέστατο ότι ο Δραγούμης ήταν ένας άνθρωπος πολύ μπροστά για την εποχή του. Στο βιβλίο του ο Μάζης γράφει τα εξής ...

για να διαβάσετε ολόκλητο το άρθρο εδώ

Pdf: Πέτρος Ωρολογάς «Ίων Δραγούμης» (1938)

Το 1938 κυκλοφορεί στην Θεσσαλονίκη ένα ακόμη βιβλίο για τον Ίωνα Δραγούμη. Ο συγγραφέας είναι ο Πέτρος Ωρολογάς εκδότης και δημοσιογράφος με καταγωγή από την Κορυτσά, φανατικός εχθρός του Βενιζελισμού και μια από τις μεγαλύτερες μορφές της ελληνικής δημοσιογραφίας. Συμμετείχε στην εκδοτική ομάδα της εφημερίδας «Νέα Ευρώπη» ως αρθρογράφος, μια εφημερίδα από την Θεσσαλονίκη με εθνοκοινωνικό προσανατολισμό στην οποία και υπέγραφε με το ψευδώνυμο Πέτρος Φωτεινός ή Τριάστερος. Διώχθηκε από το μεταπολεμικό καθεστώς και καταδικάστηκε για την συνεισφορά του στην αντιδημοκρατική προπαγανδιστική μηχανή. 

Η ιστοσελίδα μας δεν θα μπορούσε να έχει στα χέρια της αυτό το έργο (σε pdf) χωρίς την πολύτιμη συνεισφορά και το άμεσο ενδιαφέρον ενός παλαίμαχου Αγωνιστή των Ιδεών, του Αθανασίου Γιαλαμά. Ενός υπερήφανου Εβρίτη που μάχεται για την διατήρηση της Ταυτότητας και εδώ και δεκαετίες συνεισφέρει τα μέγιστα στην προάσπιση των Εθνικών συμφερόντων. Ενός ανθρώπου που προβάλλει τον Ελληνισμό και μέσα από τον εκδοτικό οίκο «Θρακικός Οιωνός» που βρίσκεται στην Αλεξανδρούπολη.

Κατεβάστε το βιβλίο εδώ

Βιβλιοπαρουσίαση: Η βιογραφία του Ίωνα Δραγούμη

Συγγραφέας: Μίτση Σκ. Πικραμένου

Έτος έκδοσης: 2013

Σελίδες: 392

Εκδότης: Πικραμένος

Σειρά: Αλληλένδετες Βιογραφίες 3

Ίων Δραγούμης. Ένα βιβλίο που αναφέρεται στην τριπλή του ιδιότητα, του διπλωματικού, του πολιτικού και του πνευματικού ανθρώπου, με φόντο την προσωπική του ζωή και τα πολυποίκιλα θέματα που τον απασχόλησαν. Ένα πρόσωπο που σημάδεψε τις αρχές του εικοστού αιώνα με τη δραστηριότητά του και μένει στην επικαιρότητα χάρη στην άδικη και ακατανόητη δολοφονία του. 

Η βιογραφία του σε πρώτο πρόσωπο δίνει έμφαση στο πώς ο ίδιος αντιλαμβανόταν όσα του συνέβαιναν κι εκείνα που παρατηρούσε γύρω του. Ένα βιβλίο μοναδικό που θα καθηλώσει τον αναγνώστη με τα νέα στοιχεία τα οποία έρχονται στο φως και διαφοροποιούν την εικόνα που είχαμε για τον Ίωνα. Ήταν ένας άνθρωπος που πάντοτε επιδίωκε να είναι αδέσμευτος, ήταν αποφασισμένος και αποφασιστικός και πάλεψε πολύ για όσα πίστευε. Έτσι έγινε και με τις πολιτικές του απόψεις που στην ωριμότητά του άλλαξαν πολύ!

Ίων Δραγούμης: Αρβανιτιά (άρθρο στο Νουμά)

Αρβανίτες: η Δρακογενιά του Πύρρου και του Σκεντέρμπεη.

Άρθρο του Ίωνα Δραγούμη που δημοσιεύτηκε στον
«Νουμά» τον Φεβρουάριο του 1912 με την υπογραφή «ΙΔΑΣ».

ΑΡΒΑΝΙΤΙΑ

Το Σούλι πάει, μας το τραγούδησε σε πεντέξη εξαίρετες ζωγραφιές – μια σταλιά ρωμαντικές μονάχα μολονότι επιγραμματικές – ο κ. Βλαχογιάννης. Και με το Σούλι άρχισε να τελειόνει και η παράδοση του φαγωμού μας με τον Αρβανίτη. «Αρβανίτης» είναι ο Τουρκαλνός, ο Τόσκας, ο Γκέκας, που πάντα του σ’ αμαχή βρισκόταν με το Χριστιανό, το Ρωμιό, τον «Έλληνα», κι ακόμα σε κάποια μέρη, στην ‘Ηπειρο, βρίσκεται και τώρα.

Ο Ηπειρώτης είναι ο καλλίτερος συνάμα και ο χειρότερος σύμβουλος όσο για να καταλάβουμε, οι Αρβανιτάδες τι πράμα είναι και πως πρέπει να τους φερνόμαστε. Καλός σύμβουλος, για να σου χαρακτηρίσει τέλεια τον Αρβανίτη, τον ξέρει από την κορφή ως τα νύχια. Κακός σύμβουλος, για να σου υποβάλει πολιτική απέναντι στους Αρβανίτες στενή και κοντόφθαλμη.

Σου λέει άξαφνα πως ο Αρβανίτης είναι πονηρός, πλιατσικολόγος, ανόργωτος, πολεμιστής, στολιδιάρης – σαν κανένα όμορφο πουλί που δείχνει σαν άρματα τα φτερά του. Και πονηρός είναι και πλεονέχτης είναι και πρωτόγονος είναι και όλα τα άλλα που σου αριθμούν οι Ηπειρώτες τάχει. Μα όταν σου λεν τους μισούμε και πρέπει να τους μισείτε και σεις, γιατί στα μέρη μας, εκεί που συναπαντιόμαστε, οι Ρωμιοί και οι Αρβανίτες, μας τυραννούν και μας βασανίζουν επειδή έχουν την κυρίαρχη θρησκεία και την κυρίαρχη φυλή τους, τους Τούρκους, μαζί τους, δεν πρέπει η ταραχή για τα βάσανα των αδερφών μας να μας παραφέρνει. Άμα βρίσκει, όποιος και νάναι, απακούμπι και δύναμη, γίνεται τύραννος, ή καλλίτερα, άμα αντικρύσει κανένας άνθρωπο πιο αδύνατο του έρχεται να τον κάνει δούλο του. Λοιπόν τυραννούν οι Αρβανίτες. 

Μα ας πάρουν αν θέλουν άρματα και οι χριστιανοί και ας τους τυραννίσουν κι αυτοί. Οι μπέηδες από τον Αλή-πασά έχουν κάμει χωριά ολόκληρα χριστιανικά, τσιφλίκια τους. Η Τουρκία κληρονόμησε κι αυτή μερικά καταπατημένα χριστιανικά τσιφλίκια από τον ίδιο τον Αλή, όταν τον κατέστρεψε. Ο δραγάτης ο Αρβανίτης τυραννάει κι αυτός, ο χωροφύλακας είτε Τούρκος είτε Αρβανίτης (το ίδιο κάνει το κάτω κάτω της γραφής) κι αυτός βασανιστής, ο δεκατιστής που παίρνει τα βασιλικά δοσίματα, τύραννος κι αυτός, και Αρβανίτης τις περισσότερες φορές.Είναι φυσικό λοιπόν οι Ρωμιοί να σιχαίνονται τον Αρβανίτη, στην Ήπειρο. Ως τόσο ούτε η Αρβανιτιά βρίσκεται στην ‘Ηπειρο ούτε οι Ηπειρώτες είναι όλοι οι Έλληνες.

Σφυριά και αμόνια πολεμάν, την ώρα τούτη, για να φτειάξουν μιαν Αρβανιτιά. Οι Αρβανίτες, ενώ ήταν Αρβανίτες πάντα, δεν έλαβαν συνείδηση εθνική ξεχωριστή από τους Τούρκους παρά στα τελευταία χρόνια και πάλι όχι όλοι. Είναι ακόμα χωρισμένοι σε φυλές, σε οικογένειες, σε αρχηγούς, που τρώγονται αναμεταξύ τους και εκδικιούνται, και σε πολλά μέρη δεν εχώρισαν ακόμα οι Αρβανίτες καθαρά τον εαυτόν τους από τον Τούρκο. Μα ολοένα γίνεται το έθνος το Αρβανίτικο μέσα στην συνείδηση των Αρβανιτάδων. Άρχισαν από το 19ον αιώνα οι Τόσκηδες και προπάντων μερικοί χριστιανοί – οι πιο διανοητικοί να πούμε Αρβανίτες – να δείχνουν στους άλλους πως είναι ξεχωριστό από τους Τούρκους έθνος. Η ελληνική γειτονιά τους επηρέασε βέβαια σ’ αυτό, και η μόρφωση που δώκαμε μείς στους χριστιανούς. Βάλθηκαν και οι Μιρδίτες, οι καθολικοί, η παπιστάνικη προπαγάντα και τα σκολειά τους, να δώσουν και στους Γκέκηδες να καταλάβουν πως είναι προπάντων Αρβανίτες. 

Τα προνόμια της ασυδοσίας και της οπλοφορίας των Γκέκηδων, αποτέλεσμα της αδυναμίας των Τούρκων να τους επιβληθούν, άρχισαν να γίνονται αφορμή να ξυπνούν και τούτοι εθνικά, από τον καιρό που αποφάσισε το Τούρκικο το κράτος να μεταρρυθμίζεται ευρωπαϊκά με ταχτικές στρατολογίες, ταχτικούς φόρους, συγκεντρωτικά συστήματα και άλλα τέτοια καμώματα ξένα στους Τούρκους.Άμα θέλησε το κράτος, δηλαδή η Πύλη, να χτυπήσει τα αρβανίτικα προνόμια, πάλεψαν οι Αρβανίτες και χύθηκε αίμα. Και κάθε χρόνο τώρα γίνεται και από μια τέτοια αιματοχυσία. Το αίμα αυτό έσκαψε βάραθρο βαθύ που ξεχώρισε τους Αρβανίτες, τους εγδικητές, από τους Τούρκους τους καταχτητές, που θέλησαν να μεταμορφωθούν μονομερώς σε μεταρρυθμιστές. Αφότου μάλιστα και τούτοι κατάντησαν ν’ αποχτήσουν εθνική συνείδηση και ο εθνικισμός τους έφερε το σύνταγμα στην Τουρκία, όπως οι άλλοι οι Μουσουλμάνοι, οι Κούρδοι και οι Άραβες, έτσι και οι Τουρκαλβανοί συναιστάνθηκαν καθαρότερα την ξεχωριστή τους υπόσταση, το εθνικό τους είναι.

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ

Βιβλιοπαρουσίαση: Ίων Δραγούμης - Ο ασυμβίβαστος

Άνθρωπος ορμητικός, γοητευτικός και ιδιόρρυθμος, επιφανές μέλος της ελίτ, διπλωμάτης, ήρωας ενός εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα (του Μακεδονικού), πολιτικός, διανοούμενος, ο Ίων Δραγούμης συγκαταλέγεται μεταξύ των ηγετών του αντιβενιζελισμού κατά τον Εθνικό Διχασμό. Δολοφονήθηκε από βενιζελικούς την επομένη της απόπειρας δολοφονίας κατά του Ελευθέριου Βενιζέλου στο Παρίσι. Στη συγκεκριμένη βιογραφία γίνεται προσπάθεια να αποδοθεί η σκέψη του πολιτικού χωρίς τις διάφορες ιδεολογικές παραμορφώσεις και στρεβλώσεις που επικρατούν, έξω από έναν ορισμένο ρομαντισμό που το περιβάλλει.

συγγραφέας: Γιάννης Μάζης

εκδόσεις: Μεταίχμιο

μετάφραση: Ανδρέας Παππάς

πρόλογος: Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος 

Σελίδες: 496

Ημερομηνία έκδοσης: 11/2016 

Ῥένος Ἀποστολίδης: Περικλῆς Γιαννόπουλος, Ἴων Δραγούμης, Παῦλος Μελᾶς

Εν τέλει μέσα και πέρα από όλα αυτά ο Ίδας (Ίων Δραγούμης) μένει ένας λεβέντης, ένα παλληκάρι από ρίζα παλιά, Ελλαδική. Ως γνωστόν οι λεβέντες και τα παλληκάρια δεν μπορούν να κάνουν τίποτε στο χώρο της πολιτικής. Καμιά φορά το πολύ πολύ, στο χώρο της λογοτεχνίας ή του λόγου και της σκέψης, γενικότερα μπορούν να φέρουν έναν αέρα αψύ, ξανασαστικό, που καίει τα πλεμόνια και ξαναθέτει πρώτες ιδέες. Στα μεγαλύτερά της μεγέθη αυτή η ποιότητα δίνει έναν Νίτσε ή έναν Κάρλαϋλ, και στις μικρότερές της ποιότητες, στις εδώ διαστάσεις μας, έστω έναν Περικλή Γιαννόπουλο. Όταν οι τύποι αυτοί βρουν αρκετή αυτογνωσία και μείνουν οι εαυτοί τους, ασυμβίβαστοι με τους οχετούς, υπάρχει ελπίδα για αυτούς να δώσουν σε λόγο αυτή την πνοή που οιστρηλατεί τη ζωή τους. Σε λόγο ή σε οτιδήποτε άλλο το δημιουργικό.

Είναι ένας μεγαλεξανδρισμός αυτή η ποιότητα, είναι ακριβώς το ηρωίζεσθαι του Κάρλαυλ. Αλλά η ποιότητα αυτή ή θα είναι η ανάσα μιάς γνήσια και ισχυρότατα ηγετικής στόφας που θα καταφέρη να σύρει πίσω της επαρκείς απλούς Σάντσους, ώστε να αποτελούν αποδοτικό όργανο κρούσης των πραγμάτων, και τότε θα δημιουργήσουν ιστορία, ή αλλοιώς είναι χαμένοι για χαμένοι, αν δεν περιορισθούν στην απόλυτη προσωπική αποχή, και σε αυτό που λέμε: κάθε λογής καλλιτεχνική δημιουργία.

Από τους τρεις - Περικλή Γιαννόπουλο, Παύλο Μελά, Ίωνα Δραγούμη - ο Ίδας υπήρξε ο πιο αυτοσπαταλημένος και αυτοαδικημένος. Πολύ σωστότερα ο Παύλος Μελάς, που ακριβώς δεν είχε την πνευματικότητα του Δραγούμη και ούτε την αυτογνωσία του, με το ένστικτο όμως βρήκε τι είχε να κάνη για να φερθή παλληκαρίσια και κατ'απόλυτη εξαίρεση από όλους, σαν ένας ευγενής ταξικός λεβέντης, απομεινάρι δηλαδή φεουδαρχικού Μεσαίωνα (αυτό είναι το ψυχολογικό του αρχέτυπο) και πάει εκεί να πιαστή με τους βούλγαρους κομιτατζήδες, τρώγοντας όσους μπορούσε περισσότερους. Γίνηκε έτσι ένα σωστό και στέρεο ίνδαλμα, σωστό και στέρεο πρόσταγμα, σύμμετρο δε εν εσχάτη αναλύσει για κάθε προσωπική πατριωτική συνείδηση που θέλει μόνη της «να καθαρίση» και να αναμετρηθή με ότι θεωρεί εχθρό.

Σύμμετρο δε πρόσταγμα, ακριβώς γιατί η δύναμη τέτοιων παλληκαριών, που δεν έχουν τη στόφα του μεγάλου ηγέτη, έχουν όμως τη λεβεντιά μέσα σε οποιαδήποτε παράταξη και αν βρεθούν, δεν είναι δύναμη ικανή να πραγματώση περισσότερα από τέτοια έργα προσωπικού ηρωισμού. Και βέβαια τα έθνη, οι λαοί, οι αγώνες, οι παρατάξεις, πάντα χρειάζονται πολλά τέτοια παλληκάρια-θύματα και δίκαια τα τιμούν και τα ινδαλματοποιούν. Είναι λύκοι ή μαντρόσκυλα αυτά, μιάς κοινότητας, είναι τίγρεις ατομικού αγώνα μέσα στα πλαίσια του όποιου ομαδικού. Είναι η στόφα των μονομάχων, και υπάρχουν πάντα πλαίσια στους ομαδικούς αγώνες που χωρούν και χρειάζονται τους μονομάχους.

Ένας εθνικός οργανισμός που λειτουργεί σωστά, με υγεία, πάντα βρίσκει τον τρόπο και τα σχήματα και τα πλαίσια, σε ειρήνη και σε πόλεμο να εντάξει τα παλληκάρια αυτά, τις τίγρεις, τους μονομάχους, και να καρπωθή από τη λεβεντιά τους και να τιμήση τις αυτοθυσίες τους. Όταν όμως είναι ανήμπορος ο εθνικός οργανισμός, ή όποια ομάδα περιέχει αυτά τα παλληκάρια, να τα εντάξη και να τα καρπωθεί, τότε αυτά εκτρέπονται συνήθως και μεγαλοανδρίζωνται ζητώντας να παίξουν ρόλο πρώτων ηγετών, και πάνε χαμένα για χαμένα.

Στους καιρούς μας, εθνικοί οργανισμοί που είχαν αυτή την υγεία και δύναμη πέτυχαν πάντα αυτές τις εντάξεις: Να η Αγγλία με τους ήρωες της Ραφ της και του Ναυτικού της, να η Γερμανία, με τους ήρωες της Λουφτβάφε και των μηχανοκινήτων της, να η Ιαπωνία με τους ανθρώπους- τορπίλλες και τους καμικάζι, να η παληότερη Γαλλία, με την Λεγεώνα των ξένων της, να όλες οι μονάδες κομάντος όλων των εθνών που είχαν βιολογική υγεία και ισχύ κοινωνικών ορμών.

Εδώ ούτε θυσιαστήρια για τέτοιους η νεοελληνική πραγματικότητα. Έτσι εκτρέπεται ο Δραγούμης, αυτοκτονεί ο Περικλής Γιαννόπουλος και ζουν καλά οι μέτριοι, οι ανηρωικοί, χωρίς να κερδίζουμε και τίποτε από τους ελάχιστους ηρωιζόμενους, μέσα σ' όποιους αγώνες ή παρατάξεις.

(Ῥένος Ἀποστολίδης, ἀνέκδοτο σημείωμα, Μάιος 1978)

Ίων Δραγούμης: Ενάντια στον μπολσεβικισμό

Σχετικός σύνδεσμος: Ίων Δραγούμης, ο εθνικοσοσιαλιστής

Ο Ίων Δραγούμης έζησε σε μια εποχή αναταραχών και διαφόρων ζυμώσεων. Ο ελληνισμός δεν είχε ακόμα απελευθερωθεί και δεν είχε ενωθεί σε ένα κράτος. Κι όταν πια ενώθηκε ξεκίνησε ο Εθνικός Διχασμός και του οποίου τελικώς υπήρξε θύμα του. Ο Ίων Δραγούμης είδε τον Μεγάλο Πόλεμο που αργότερα ονομάστηκε Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Είδε επίσης την Οκτωβριανή Επανάσταση. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ξεκίνησαν να εμφανίζονται νέες ιδέες γύρω από το έθνος, το κράτος, την φυλή και την κοινωνία. Όμως ακόμα αυτές οι ιδέες δεν είχαν γίνει ούτε κινήματα, ούτε επαναστάσεις, ούτε είχαν εμφανιστεί ηγέτες, ούτε ακόμα αποτελούσαν μια ιδεολογία. Ο κόσμος ακόμα χωριζόταν σε μοναρχικούς και κοινοβουλευτικούς. 

Σε εκείνη την εποχή το φαινόμενο μπολσεβικισμός άρχισε να ξεπροβάλλει από την Ρωσία ζητώντας να καταρρίψει τα πάντα χάριν της απελευθέρωσης της εργατικής τάξης η οποία θα πραγματοποιούσε δικτατορία. Ο Ίων Δραγούμης εξόριστος στην Κορσική μελετούσε την ιστορία που γραφόταν στις μέρες του από τις εφημερίδες. Έβλεπε το δίκιο των σοσιαλιστών και συμφωνούσε στην κοινωνική αλλαγή η οποία ήταν αναγκαία. Έπειτα όμως άρχισε να βλέπει ότι ο σοσιαλισμός αυτός ήθελε να ισοπεδώσει τα πάντα στο πέρασμα του. Κάτι δεν ήταν σωστό στην επανάσταση των μπολσεβίκων. 

Λίγο νωρίτερα, στην Ιταλία, ένας άλλος άνθρωπος που επί 12 χρόνια αγωνιζόταν με πάθος για τον σοσιαλισμό, διαπίστωσε ότι αυτός ο σοσιαλισμός είχε κάτι λάθος. Ήταν ο Μπενίτο Μουσολίνι. Ο άνθρωπος που έγινε ο πατέρας του Φασισμού και τελικά συνταίριαξε τον εθνικισμό με την ορθή πλευρά του σοσιαλισμού. Διότι Φασισμός είναι ακριβώς αυτό: Εθνικισμός και σοσιαλισμός. Ο Φασισμός και ο Εθνικοσοσιαλισμός γεννήθηκαν σε μια εποχή που ήταν ανάγκη να αντιμετωπιστεί ο μαρξιστικός σοσιαλισμός. Ήταν ανάγκη να προστατευθούν οι αξίες που ανέκαθεν ήταν δεδομένες και δεν χωρούσαν αμφισβήτηση, αξίες που αποτελούσαν την σύσταση του πολιτισμού της Ευρώπης. Ποτέ ξανά στην ιστορία δεν είχαν αμφισβητηθεί οι αξίες των εθνών, η πατρίδα, η θρησκεία, η οικογένεια και η φυλή. Για αυτό και ο ίδιος ο Μουσολίνι είπε πως «τα πρώτα δύο χρόνια ο Φασισμός ήταν αντικόμμα κι όχι κόμμα»

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο εδώ

Ίων Δραγούμης, ο εθνικοσοσιαλιστής

Στα χρόνια σύγχυσης που βιώνει ο εθνικισμός της Ελλάδος πολλά γράφτηκαν και λέγονται από κάποιους «original» εθνικοσοσιαλιστές για τον Ίωνα Δραγούμη. Η σύγχυση αυτή προέρχεται από την ημιμάθεια αλλά και από την ευκολοπιστία κάποιων εκ των Ελλήνων εθνικοσοσιαλιστών. Κάποιοι νεοναζί φετιχιστές που ουδεμία σχέση έχουν με τον πραγματικό εθνικοσοσιαλισμό, τις ιδέες του και τον τρόπο ζωής που προτάσσει, βάλθηκαν – σκοπίμως – να μειώσουν τον Ίωνα Δραγούμη και να τον συκοφαντήσουν ως μπολσεβίκο. Κι έχυσαν όλο τους το δηλητήριο βρίζοντας τον Δραγούμη αλλά και κάθε Έλληνα εθνικιστή εκδηλώνοντας τον μισελληνισμό τους. Την συκοφαντία, το ψεύδος και την κακοήθεια την αντιμετωπίζεις αποτελεσματικά μόνο με ένα όπλο: την αλήθεια!

Ας δούμε λοιπόν πόσο μπολσεβίκος ήταν ο Ίων Δραγούμης όταν από το 1907 έγραφε «Κάτω οι μασόνοι, οι Εβραίοι και οι σοσιαλιστές». Ας δούμε πόσο μπολσεβίκος ήταν τελικά ο Δραγούμης, όταν εξόριστος, μελετούσε τις ιστορικές εξελίξεις του παγκόσμιου αναβρασμού και σημείωνε στο ημερολόγιο του διαβάζοντας ένα γράμμα κάποιου Γάλλου σοσιαλιστή που παραιτήθηκε από το κόμμα του επειδή ήθελε άμεση σοσιαλιστική επανάσταση και δικτατορία του προλεταριάτου:

«Αυτό το γράμμα μου δυναμώνει τη συνείδηση της ανάγκης να συμβιβαστεί ο σοσιαλισμός με το νασιοναλισμό και να βρεθεί ο κρίκος ο συνδετικός και ο ρυθμός τους. Επίσης να ενισχυθεί ο συνεργατισμός». 29 Σεπτεμβρίου 1919

Όταν έγραφε στις 18 Οκτωβρίου του 1919: «Όπως και να είναι δε μου φαίνεται ότι συντελεί στην ευτυχία των πολλών να κάμουν το σοσιαλισμό και τον ευδαιμονισμό θρησκεία τους, ούτε να φαντάζονται πως θα είναι πιο ευτυχισμένοι αν καταφέρουν να ζουν ανετότερα. Ουκ επ’ άρτω μόνο ζήσεται άνθρωπος».

Όταν στις 8 Φεβρουαρίου μιλούσε για μια ειρηνική συνύπαρξη τον λαών της Ευρώπης: «Βαρέθηκα όλους τους ιμπεριαλισμούς και τα επιχειρήματα τους, βαρέθηκα όλους τους διπλωμάτες και τη διανοητικότητά τους. Είμαι πιο κοντά στους λαούς και στα αισθήματά τους, είτε εθνικιστικά είτε σοσιαλιστικά. Μ’ αρέσει να θέλουν να κρατήσουν τη διαφορά που ο καθένας τους αισθάνεται πως έχει από τους άλλους λαούς. Μ’ αρέσει να συλλογίζονται και το ψωμί τους. Είναι αληθινά αισθήματα, Μα μ’ αρέσει και να μη σκοτίζομαι για πάρα πέρα, για ιμπεριαλιστικά σχέδια, μ’ αρέσει η αδελφότητα που αισθάνονται αναμεταξύ τους οι λαοί σαν άνθρωποι, μ’ αρέσει ο Γάλλος να βλέπει τον Γερμανό σαν αδελφό, σαν όμοιό του, σαν άνθρωπο, να βλέπει τη διαφορά του αλλά και να μην τον βρίζει, να μην τον περιφρονεί».

Όταν ήδη από τις 18 Μαρτίου του 1919 έγραφε στο ημερολόγιο του την πραγματική σημασία του εθνικοσοσιαλισμού:

«Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης. Από άνθρωπος μιας τάξης με ορισμένα συμφέροντα τάξης, γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατειά έννοια, και θέλω μια καινούρια οικονομία της κοινωνίας μου και των άλλων κοινωνιών. Από στενός πατριώτης, γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν, και έχω τη συνείδηση τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψόνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια».

Όταν τελικώς είχε αποφασίσει να μιλήσει δημόσια για αυτές του τις σκέψεις ήταν πια 27 Αυγούστου του 1919: «Τι έχω ακόμη να κάμω εδώ 1) Να τελειώσω το μυθιστόρημά που γράφω. 2) να βρω και να σημειώσω τον συμβιβασμό του εθνικισμού με το σοσιαλισμό, και του εθνικισμού με την ανατολική ιδέα. Βάση πολιτικού προγράμματος. Χρειάζεται και διάβασμα βιβλίων σχετικά». Και εντέλει φτάσαμε στην 19η και την 20η Απριλίου του 1920 όπου δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Η σοσιαλιστική Πρωτομαγιά» στην εφημερίδα «Αθηναϊκή». Κι εκεί πια όλα ξεκαθάρισαν, εκεί πλέον ο Δραγούμης είχε κατανοήσει ξεκάθαρα τι είναι ο σοσιαλισμός και ποιοι κίνδυνοι βρίσκονταν σε αυτό το δόγμα ...

για να διαβάσετε ολόκληρο 
το άρθρο στον σύνδεσμο εδώ

- O Ίων Δραγούμης και η ζωή ως πνευματική μάχη -

- O Ίων Δραγούμης και η ζωή ως πνευματική μάχη -

του Σταμάτη Μαμούτου

Ο Ίων Δραγούμης (1878-1920) ως λογοτέχνης κατατάσσεται στην γενιά των ρεαλιστών η οποία ανήλθε στο προσκήνιο κατά την δεκαετία του 1880 και διαμόρφωσε τα λογοτεχνικά πρότυπα στην χώρα μας μέχρι και τις αρχές εκείνης του 1930. Ωστόσο μια συνολική μελέτη του έργου και της ζωής του που πέρα από τα μυθιστορήματα θα συμπεριλάβει την αρθρογραφία, την επιστολογραφία και την ιστορική του διαδρομή, μπορεί να βοηθήσει τον ερευνητή να αντιληφθεί ότι στον φιλοσοφικό και τον πολιτικό του στοχασμό καθώς επίσης και στην προσωπική του στάση ζωής, ο Δραγούμης αποτέλεσε έναν γνήσιο Έλληνα εκφραστή του ρομαντικού πνεύματος, μολονότι ο Ρομαντισμός είχε υποχωρήσει ως πνευματική τάση στην χώρα μας, ήδη από την δεκαετία του 1880.

Πολυσχιδής και φαινομενικά αντιφατικός ο Δραγούμης, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις αρκετών μελετητών, δεν κατάφερε να ισορροπήσει τις φιλοσοφικές και λογοτεχνικές του επιρροές σε μια συνεκτική προσωπική πρόταση. Ωστόσο είμαι πεπεισμένος πως η άποψη αυτή χωρά πολλή συζήτηση. Και τούτο γιατί δεν υπάρχει σήμερα ικανοποιητικός αριθμός Ελλήνων ερευνητών που έχουν αντιληφθεί τι πραγματικά ήταν ο Ρομαντισμός. Και η αλήθεια είναι πως η κατανόηση ενός ρομαντικού στοχαστή καθίσταται από δύσκολη έως αδύνατη στην περίπτωση που δεν έχει μελετηθεί επαρκώς το ρομαντικό πεδίο.

Γνώμη μου είναι ότι η περίπτωση του Δραγούμη διαθέτει μια μοναδικότητα, ιδιότροπη βέβαια και με ριψοκίνδυνες ισορροπίες όπως καθετί ρομαντικό, στην οποία όμως μπορεί να ανιχνευθεί η προσωπική του πρόταση στο πνευματικό γίγνεσθαι της νεότερης Ελλάδος. Μέσω των φιλοσοφικών του αναζητήσεων ο Ίων Δραγούμης εισήλθε κατά την διάρκεια της ζωής του σε έναν πνευματικό αγώνα ο οποίος εκδηλώθηκε σε δυο πεδία. Σε εκείνο της ιδεολογίας και σε αυτό της απόπειρας να ερμηνεύσει τον προσωπικό του ρόλο στα πράγματα και την ιστορία.

Στο πεδίο της ιδεολογίας ο Έλληνας στοχαστής προσπάθησε να ισορροπήσει ανάμεσα σε δυο αντίθετους πόλους, τον οικουμενιστικό ανθρωπισμό και τον ρομαντικό εθνικισμό. Από την μια ένοιωθε ότι ήταν ένας άνθρωπος που υιοθετούσε την εποπτική θέαση ενός οικουμενικού πνεύματος και από την άλλη αντιλαμβανόταν ότι ο στοχαστικός του προσανατολισμός ήταν προδιαγεγραμμένος από την εθνική του καταγωγή. Στα κείμενα του Δραγούμη αυτή η αντίθεση επανέρχεται συνεχώς και με ισχυρή ένταση. Η ισορροπία που επιχειρεί να επιτύχει τον κάνει να μοιάζει με πνευματικό σχοινοβάτη, που ενώ επιθυμεί να διαλεχθεί με την ιδέα της οικουμενικότητας αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως κύτταρο ενός συγκεκριμένου συλλογικού οργανισμού όπως είναι το έθνος. Όπως πολύ χαρακτηριστικά έγραφε σε ένα χωρίο που παραπέμπει στην πολιτική σκέψη του Έντμουντ Μπέρκ «μεσ’ στην πατρίδα ταξιδεύω δουλευτής, μεσ’ στην πατρίδα θυμούμαι περασμένα, τωρινά κι ερχόμενα και πρέπει να είμαι δεσμός των παλαιών με τα μελλούμενα[1]», καθώς επίσης και σε μια δήλωση της οργανιστικής πολιτικής του αντίληψης υποστήριξε «εγώ δεν είμαι άτομο, μα πρέπει το άτομό μου να το καταλάβω για να νοιώσω πως δεν είμαι άτομο. Εγώ δεν είμαι τίποτα μπροστά στο Γένος[2]». 

Από την άλλη, όμως, ποτέ δεν έπαψε να θεωρεί πως ο πνευματικός άνθρωπος είναι «πάντα ξένος, ερημοσπίτης, δίχως σταθμό και δίχως λιμάνι κανένα ποτέ[3]» και δεν κάνει τίποτε άλλο από το να «περπατεί στο δρόμο που η μοίρα του προόρισε. Βλέπει σα σε ζωγραφιά, και τη δική του ζωή και των άλλων ανθρώπων και τις ζωές ανθρώπων άλλων καιρών και την ιστορία όλη των ανθρώπων. Και μέσα σ’ αυτή την κοντή προοπτική, που ανοίγει τόσο μεγάλον ορίζοντα, σβήνουν και χάνονται οι ψιλοκοπιές της καθημερινής τους ζωής κι απομένουν μόνον εκείνα που χαράζονται άθελα στην ψυχή του, τα κύρια χαρακτηριστικά του ανθρώπου, που αιώνια θα μείνουν ανάλλαχτα[4]».

Η αλήθεια είναι ότι η εν λόγω προβληματική είχε περιγραφτεί διαυγώς από τον πατέρα της ρομαντικής εθνικιστικής πολιτικής θεωρίας, τον Γερμανό στοχαστή Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ. Ο Χέρντερ απάντησε σε αυτή την πρόκληση υποστηρίζοντας ότι το κάθε έθνος αποτελεί ένα απαραίτητο λουλούδι στον κήπο της οικουμένης. Η διαφορετικότητα των λουλουδιών είναι εκείνη που σηματοδοτεί με φυσικό τρόπο την ύπαρξη ενός κήπου και όχι η ύπαρξη μοναχά ενός τύπου λουλουδιού. Τα έθνη αποτελούν ψηφίδες στον καμβά της οικουμένης. Δίχως τις ψηφίδες αυτές ο καμβάς δεν υφίσταται. Συνεπώς, ο δρόμος της οικουμενικότητας περνά μέσα από τον εθνικισμό. Κι αν υπάρχει κάτι που απειλεί την οικουμενικότητα δεν είναι ο εθνικισμός και τα έθνη αλλά η προοπτική των διεθνιστικών ιδεολογιών και της παγκοσμιοποίησης , που εξομοιώνοντας τις ψηφίδες του καμβά της οικουμένης αφήνουν πίσω τους ένα μονοδιάστατο τίποτα. Ο Δραγούμης δεν κατάφερε να αποδώσει τόσο περιγραφικά μια κοσμοθεωρητική πρόταση υπεράσπισης του εθνικισμού ως προοπτική της οικουμενικότητας, όπως έκανε ο Χέρντερ. Υιοθέτησε όμως την ίδια στάση και έφτασε κοντά στο να το κάνει, πράγμα που γίνεται αντιληπτό μέσα από τα κείμενα του ...

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο στον σύνδεσμο εδώ ...

Ίων Δραγούμης.

''Σιχαίνομαι τη φρονιμάδα σου. Αν μπορούσα να καταστρέψω μονος μου το κρατος το Ελληνικό θα το έκανα αμεσως. Τι χρησιμεύει ενα κράτος Ελληνικό που αντί κάθε άλλη εξωτερική πολιτική διορίζει προξένους στην Ανατολή και πρεσβεις στη Δυση και τους ξεπροβαδίζει με την μονάκριβη ευχή και οδηγία ''προσέχετε να μην γεννάτε ζητήματα'', Αν το κράτος δεν νοιώθει τι μπορεί και τι πρέπει να κάνει, δεν αξίζει να ζει.


Έχουμε δυνάμεις αμέρητες και στην Μακεδονία και στην Θράκη και σε όλη την Ανατολή. Και αν το κράτος δεν τις ξερει, δεν θα πει πως πρέπει να μην τις ξέρω και εγώ. Και αν το κράτος τις αφήνει κρυμμένες ή σκόρπιες και δεν θέλει να τις περιμαζέψει, δεν είναι λόγος να μην τις περιμαζέψω εγώ, ή τουλάχιστον να προσπαθήσω. Ναι εσύ θα σώσεις το ρωμέικο, ω φρόνιμε. Ο καθένας πρέπει να ξέρει ότι σε αυτόν έλαχε να σώσει το έθνος του, έτσι θα προσπαθήσουν πολλοί και θα το σώσει όποιος μπορέσει. Και αλήθεια να ήταν πως ούτε έναν Ελληνα δεν βρίσκεις στην Μακεδονία, πρεπει να ειναι Ελληνική η Μακεδονία.


Άλλα κράτη αρπάζουν πολιτείες και χώρες και εμείς, και εκείνα που είναι δικά μας, και εκείνα δεν κρατούμε. Σκιαζόμαστε μην μας πουν οι Ευρωπαίοι πως δεν είναι δικά μας. Με ντροπή μας μεγάλη και δειλά-δειλά ξεστομίζουμε πως έχουμε κάποια επιρροή στην Μακεδονία , γιατί τι θα πει η κοινή γνώμη αν μας ακούσει; Αφού οι βούλγαροι την έχουν στο μάτι την Μακεδονία και φωνάζουν και την θέλουν δική τους, ταιριάζει να μην την θέλουμε εμείς;


Δεν με μέλει αν βάλω σε δύσκολη θέση την κυβέρνηση, μια κυβέρνηση που δεν την σέβομαι, δεν είμαι καμωμένος για την κυβέρνηση η για το κράτος, έγινα για το έθνος, και το ξέρω επειδή γι' αυτό ίσα-ίσα πονώ. Για την κυβέρνηση μου έρχεται σιχαμός και καταφρόνια, άμα συλλογίζομαι την κυβέρνηση ξεπέφτω, μαργώνω και μαραίνομαι. Σηκώνομαι, ξανοίγω και ανθοβολώ άμα νοιώθω τον Ελληνισμό.


Σε όποια γωνιά του Ελληνισμού και αν βρεθώ, θα πασχίζω πάντα να δυναμώνω, να ξυπνώ, να ζωντανεύω την ψυχή του, και ας γίνει οτι γίνει. Ξυπνώ καθε ύπνο, κεντρίζω καθε βαρεμό, συνδαυλίζω κάθε στάχτη, ξεσκεπάζω καθε σπίθα κρυμμένη και ανάβω κάθε φωτιά σβησμένη, βγάζω κάθε πνοή κουρασμένη και παίζω κάθε χορδή σιωπηλή.Ξυπνώ, ξυπνώ, ξυπνώ . ''


ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ

Ίων Δραγούμης.

Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Όλες οι τάξεις της κοινωνίας πρέπει να ζήσουν, όλες είναι καταναλώτριες, όχι μόνο οι εργάτες της πολιτείας ή της εξοχής.


Αυτοί είναι οι περισσότεροι μα γιατί να μη ζήσουν και οι λιγότεροι;


Αλλά είμαι σοσιαλιστής κατά τούτο, ότι γυρεύω και γω μια καινούρια τάξη πραγμάτων, μια καινούρια οικονομία κοινο­τική που να βοηθεί όλους, τους λιγότερους και τους περισσότερους, να ζουν καλά και να υψώνονται όσο μπορούν ηθικά. Δεν είμαι σοσιαλιστής όσο ο σοσιαλισμός ενεργεί για το ισοπέδωμα των ανθρώπων προς τα κάτω. Είμαι σοσιαλιστής όσο ενεργεί ο σοσιαλισμός για το λυτρωμό των ανθρώπων από τα τωρινά κράτη, τους κεφαλαιοκράτες και τους λοιπούς κυρί­ους τους, από τους δεσπότες και τυράννους, όσο ενεργεί για την ελευθερία του κάθε ατόμου να μπορεί να ανεβεί όχι κοι­νωνικά μα ηθικά.

Δεν θέλω ο εργάτης να γίνει εργοδότης, ή κεφαλαιού­χος, ή επιχειρηματίας, θέλω να έχει όμως υποφερτή ζωή και να γίνει καλύτερος άνθρωπος, όσο μπορεί, να ανεβεί σε ψη­λότερο ηθικό επίπεδο, να νοιώθει την καταγωγή του την εθνι­κή, το έθνος του, τον εαυτό του και τα άλλα έθνη και τους άλλους ανθρώπους, και να νοιώθει την αλληλεγγύη που τον συνδέει με τους ανθρώπους της δικής του κοινωνίας, με τις άλλες κοινωνίες των ανθρώπων και με τα άλλα άτομα κάθε κοινωνίας ατόμων. Ο άνθρωπος, όπως και τα άλλα ζώα, είναι «ζώο κοινωνικό» και δεν είναι άτομο.


Όσο λαβαίνει βαθύτερη συνείδηση του εαυτού του ο άνθρωπος, τόσο νοιώθει πως δεν είναι άτομο, και υψώνεται σε μια συνείδηση της ανθρωπό­τητας, καταλαβαίνει την αλληλεγγύη, και ενεργεί συμφωνά της.Μα το πρώτο του χρέος είναι να νοιώθει βαθειά τον εαυτό του. Έτσι θα νοιώσει και όλα τα άλλα, όλα τα ανθρώπινα, και έτσι θα γίνει πιο άνθρωπος, γιατί θα αισθάνεται και θα ενερ­γεί στεκόμενος σε ανώτερο επίπεδο.θα πεις: και ο κάθε άνθρωπος, και κείνος λοιπόν που δεν έχει βαθειά συνείδηση του εαυτού του, δεν κάνει τάχα το ίδιο; δε σκέπτεται τον εαυτό του και δεν αναγκάζεται να ζει σε μιαν αλληλεγγύη με τους άλλους ανθρώπους και να ενεργεί σύμ­φωνα;


Τι περισσότερο ζητάς εσύ, ο ιδεολόγος; Ζητώ τη συνείδηση. Αυτό μου φαίνεται πως υψώνει τον άν­θρωπο, και τον διακρίνει ακόμη περισσότερο από τους πρώ­τους ανθρώπους και πολύ περισσότερο ακόμη από τα άλλα ζώα.Αλλά φτάνει η συνείδηση, για να υψωθεί ηθικά ένας άνθρω­πος, ένας λαός, μια κοινωνία, η ανθρωπότητα; Είναι τάχα αυτή η ίδια η συνείδηση και ύψωση ηθική; Είναι το ίδιο πράμα;


Όχι, αλλά η βαθειά συνείδηση δείχνει στον άνθρωπο πως δεν είναι άτομο παρά έχει μιαν αλληλεγγύη με τους άλλους αν­θρώπους, κοντινούς του και μακρινούς, ζωντανούς και πεθα­μένους, και μελλόμενους ακόμη, και αυτή η εικόνα της αλλη­λεγγύης τον κάνει να νοιώθει τους δεσμούς του και παραδέ­χεται τις αναποδιές του, τις δυσκολίες του και τα δεσμά του ακόμη, τη μικρότητα του με κάποια φωτεινή γαλήνη, πλαταίνει τον εγωισμό του, τον κάνει επιεικέστερο για τους άλλους και σκληρότερο για τον εαυτό του, τον υψώνει από στενό συμφεροντολόγο σε ασυμφεροντολόγητο άνθρωπο, αγαθό­τερο για τους άλλους, σημαντικότερο.


Και έχοντας πάντα μπροστά του σαν όραμα την εικόνα αυτή της αλληλεγγύης ζώντας μέσα στο φως της, και ενεργεί πια συμφωνά της αναγνωρίζει τα δικαιώματα των άλλων, στεριόνει τον αυτοπε­ριορισμό του και την αυτοκυριαρχία του.Αυτή η εικόνα της αλληλεγγύης, αποτέλεσμα της συνείδησης, έχει απάνω του αγαθοποιά δύναμη προς τους άλλους και ηθοπλαστική δύναμη για τον εαυτό του, του οργανόνει μια ηθική ανθρώπινη χωρίς ανάγκη επιβολής θρησκευτικής. Αυτή η ίδια η αλληλεγγύη καταντά για τους απλοϊκότερους θρησκεία.


Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής.

Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώ­της.

Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να νοιώσω τον εαυτό μου άτομο.Από άνθρωπος μιας τάξης με ορισμένα συμφέροντα τάξης γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατιά έννοια, και θέλω μια καινούρια οικονομία της κοινωνίας μου και των άλλων κοινωνιών Από στενός πατριώτης, γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν, και έχω τη συνείδηση τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια.

Από άτομο γίνομαι άνθρωπος.Από τη στενή αλληλεγγύη, την ασυνείδητη, τη λεγόμενη αλληλοβοήθεια, φτάνω στην έννοια της αληθινής της πλατειάς αλληλεγγύης, της ανθρώπινης, και ζω και ενεργώ σύμφωνά της. Άμα φτάσω στην κατανόηση αυτής της ανθρώπινης αλληλεγγύης, άμα ιδώ καθαρά την εικόνα της, αυτή πια με σπρώχνει, και άθελα μου, στις καλές στις φωτεινές πράξεις, με βάζει σε μια πειθαρχία ζωής σύμφωνης με τον εαυτό της, με οργανώνει για μια ζωή σε υψηλό ηθικό επίπεδο.



Ίων Δραγούμης - Φύλλα Ημερολογίου, Στ’, 18 Μαρτίου 1919