Ο Τόμας Καρλάιλ και η έννοια του χαρισματικού ηγέτη

Οι καταβολές της ιδέας που θέλει ορισμένους «ξεχωριστούς ανθρώπους», οι οποίοι εμπνεόμενοι από ένα «θείο πνεύμα» μπορούν να κατευθύνουν την ανθρώπινη ιστορία στα πέρατα των ενοράσεών τους, ανάγονται στα προνεωτερικά χρόνια. Ενδεικτικό παράδειγμα ενός τέτοιου διανοητή, που έγραψε κατά την ιστορική περίοδο της Αντιμεταρρύθμισης, είναι ο Ισπανός εκπρόσωπος του φιλοσοφικού ρεύματος του κονσεπτισμού, Μπαλτάσαρ Γκρασιάν (1601-1658). Αναφέρομαι στην περίπτωση του Γκρασιάν γιατί υπήρξε ένας από τους διανοητές που, προκειμένου να περιγράψουν τους «ξεχωριστούς άντρες» της ιστορίας, χρησιμοποίησε τον όρο «ήρωες[1]». Ο ίδιος όρος χρησιμοποιήθηκε από μεταγενέστερους διανοητές. Ακόμη και από νεορομαντικούς διανοητές της εποχής του μεσοπολέμου, όπως ο Ιωάννης Συκουτρής (1901-1937)[2]. Ωστόσο, σε αυτό το άρθρο θα σταθώ στον Τόμας Καρλάιλ (1795-1881).

Ο Καρλάιλ αποτέλεσε την πλέον ενδεικτική περίπτωση του πως έγινε αντιληπτός ο ιστορικός ρόλος του «ξεχωριστού ανθρώπου» στους διανοητές του Ρομαντισμού. Σύμφωνα με τον Zeev Sternhell, κανείς Βρετανός του 19ου αιώνα δεν υπέστη στο ίδιο μέτρο με τον Καρλάιλ την επιρροή του Φίχτε, του Γκαίτε και του Νοβάλις, καθώς και του γερμανικού Ρομαντισμού γενικότερα[3]. Έχοντας υιοθετήσει την φιλοσοφική σκέψη του ρομαντικού ιδεαλισμού, ο Καρλάιλ θεώρησε ότι όλοι οι ανθρώπινοι θεσμοί είναι ορατά σύμβολα μιας «εσωτερικής πραγματικότητας» του κόσμου. Αυτή η «εσωτερική πραγματικότητα», σύμφωνα με τον Καρλάιλ, εκφράζει μια αλήθεια των πραγμάτων η οποία βασίζεται σε μια θεία ιεράρχηση. Ο ανθρώπινος βίος, προκειμένου να είναι ουσιαστικός, οφείλει να σεβαστεί αυτή την ένθεη ιεράρχηση και να βασιστεί επάνω της. Αν το πετύχει, θα δημιουργήσει συνθήκες Τάξης στον κόσμο της καθημερινότητας[4].

Ωστόσο, για τον Καρλάιλ, ο Διαφωτισμός και τα ιστορικά του προανακρούσματα διασάλευσαν την, εγκαθιδρυμένη στην ανθρώπινη ιστορία, Τάξη. Ο Sternhell σημειώνει πως τα σημαντικότερα δοκίμια του Καρλάιλ πραγματεύονται την άρνηση της δημοκρατίας, την περιφρόνηση της αριστοκρατίας που είχε εξαγοραστεί από το χρήμα των αστών, το μίσος για την αμερικανική δημοκρατία, την απέχθεια για τον υλισμό και την εκβιομηχάνιση, καθώς και την πίστη ότι υπάρχουν άνθρωποι που είναι εκ φύσεως δούλοι[5]. Απέναντι στον εξισωτισμό της νεωτερικότητας, ο Καρλάιλ υποστήριξε ότι στέκεται το διαχρονικό πρότυπο του «οδηγού της ιστορίας». Ορισμένοι «ξεχωριστοί άνθρωποι», τους οποίους ο Καρλάιλ ονόμασε «ήρωες», έχουν την έμφυτη ικανότητα να αντιλαμβάνονται τις αρχές της εσωτερικής τάξης του κόσμου. Και το πεπρωμένο τους είναι να την διασφαλίσουν. Αλλά και οι κοινωνίες, στην φυσική τους κατάσταση, αναζητούν αυτούς τους ηγέτες. Οι «ήρωες» είναι στοιχεία της ίδιας της ύπαρξης των κοινωνιών[6]. Και η λατρεία των «ηρώων», η ίδια η ψυχή των κοινωνικών σχέσεων[7].

Οι «ήρωες» του Καρλάιλ είναι απεσταλμένοι του Θεού και μόνον αυτοί, από όλους τους ανθρώπους, βρίσκονται σε απευθείας επαφή με την εσωτερική πραγματικότητα του Σύμπαντος[8]. Αποστολή των «ηρώων» είναι να οδηγούν τον κόσμο σε έναν βίο εναρμονισμένο με την θεία αλήθεια. Κατά το παρελθόν οι «ήρωες» μπορεί να ονομάζονταν θεοί, όπως ο Όντιν, προφήτες, όπως ο Μωάμεθ, ιερείς, όπως ο Λούθηρος, ή ποιητές, όπως ο Σαίξπηρ. Η ιδιότητα δεν έχει σημασία. Είτε είναι προφήτης, είτε ποιητής, κάθε ήρωας, παντού και πάντοτε, στέλνεται σε εμάς για να μας αποκαλύψει [9]τον ιστορικό προορισμό, που είναι συμβατός με το «θείο μυστήριο[10]». 

για να διαβάσετε ολόκληρο το άρθρο στον σύνδεσμο εδώ...