Κωνσταντίνος Τσοπάνης: «Ο ελληνικός και ο ρουμανικός εθνικισμός είναι παράλληλοι κόσμοι»

Συνέντευξη στον Γεώργιο Παπαζόγλου

Με την ευκαιρία της έκδοσης στα ελληνικά, του βιβλίου του καθηγητή Claudio Mutti «Ο Μίρτσεα Ελιάντε και η Σιδηρά Φρουρά - η διανόηση του Εθνικισμού στον Μεσοπόλεμο», συζητήσαμε με τον μεταφραστή και σχολιαστή του βιβλίου Κωνσταντίνο Τσοπάνη.

Το βιβλίο πραγματεύεται την σχέση Ρουμάνων διανοουμένων του Μεσοπολέμου, με την ρουμανική Λεγεώνα του Κ. Κοντρεάνου. Πώς εξηγείται η στελέχωση ή το βραχύχρονο πέρασμα μεγάλων ονομάτων της ρουμανικής και ευρωπαϊκής διανόησης από την Σιδηρά Φρουρά;

Η Σιδηρά Φρουρά, ή Λεγεώνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ όπως ήταν το πρώτο της όνομα, υπήρξε κάτι πολύ περισσότερο από ένα πολιτικό κόμμα ή ένα ιδεολογικό κίνημα που αίφνης αναφάνηκε στο πολιτικό στερέωμα της Ρουμανίας του Μεσοπολέμου. Μπορούμε να πούμε ότι ήταν πολύ περισσότερο μια πίστη και μια μεταφυσική, μια ακτιβιστική μορφή και ερμηνεία του Ορθοδόξου Μυστικισμού ο οποίος γνώρισε μεγάλη άνθηση στην καθ' ημάς ανατολή. Ο Mircea Eliade είχε γράψει κατά τον Μεσοπόλεμο το εξής πολύ χαρακτηριστικό κείμενο για την ιδιοπροσωπεία της Σιδηράς Φρουράς: «Σήμερα όλος ο κόσμος βρίσκεται υπό το σύμβολον της επαναστάσεως, αλλά ενώ άλλοι λαοί ζουν αυτήν την επανάσταση στο όνομα ενός ταξικού αγώνος και μια οικονομικής υπεροχής (ο κομμουνισμός), ή του Κράτους (ο Φασισμός), ή της Φυλής (ο Χιτλερισμός), η Λεγεωναρική Κίνηση γεννήθηκε υπό το σύμβολο του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και θα θριαμβεύσει δια της θείας χάριτος. Για αυτό, ενώ όλες οι σύγχρονες επαναστάσεις είναι πολιτικές, η λεγεωναρική επανάσταση είναι πνευματική και χριστιανική. Ενώ όλες οι σύγχρονες επαναστάσεις έχουν ως σκοπό την κατάληψη της εξουσίας από μια κοινωνική τάξη ή από έναν άνθρωπο, η λεγεωναρική επανάσταση έχεις ως απώτατο στόχο της τη σωτηρία του έθνους τη συμφιλίωση του ρουμανικού έθνους με τον Θεό.» Κι είναι χαρακτηριστικό ότι αυτό το κείμενο το χρησιμοποίησε ο Capitan Codreanu στην απολογία του ενώπιον του δικαστηρίου.

Ο Capitan Corneliu Codreanu βασίσθηκε ακριβώς επάνω στην χριστιανική πίστη και το μυστικιστικό ή μυστικό αν θέλετε βίωμα προκειμένου να δημιουργήσει στην πατρίδα του τον «Νέο Άνθρωπο». Και τα κατάφερε! Έχοντας ο ίδιος όχι μόνο το ρητορικό χάρισμα, αλλά κι εκείνο της πειθούς και της σκηνικής παρουσίας, πιστεύοντας όμως κυρίως και ο ίδιος σε αυτά που κήρυττε, έχτισε βήμα προς βήμα μια μεταφυσική κι έναν ορθόδοξο μυστικισμό του υπερεθνικισμού. Σαν άλλος βιβλικός προφήτης κατάφερε να αγγίζει με τους λόγους του τις καρδιές των ανθρώπων και να τους κατακτά. Από εκεί και πέρα όσοι, παρασυρμένοι από την φλόγα που είχαν ανάψει τα λόγια του μέσα τους, αποφάσιζαν να τον ακολουθήσουν, κυριολεκτικώς μεταμορφώνοντο εσωτερικώς. Δεν ήσαν πλέον τα απλά αγροτόπαιδα που τον είδαν να καταφθάνει στο χωριό τους επάνω στο άσπρο του άλογο, περιβεβλημένο με την παραδοσιακή ρουμάνικη φορεσιά για να τους μιλήσει. Ήσαν πυρσοί πυρφόροι που ένωναν την εσωτερική τους φλόγα με την πυρκαγιά εκείνη του Αρχηγού, του Capitan Codreanu που είχε πυρπολήσει τις ψυχές τους. 

Έχοντας απόλυτη βεβαιότητα για τη μεταφυσική ορθότητα της επιλογής τους ήταν έτοιμοι πλέον να πεθάνουν ή να πολεμήσουν και να σκοτώσουν προκειμένου να επιτευχθεί ο υπέρτατος στόχος που δεν ήταν άλλος από τη σωτηρία της Πατρίδος. Μιας Πατρίδος καθημαγμένης από τον σαπισμένο πολιτικό κόσμο της εποχής εκείνης ο οποίος, κρυμμένος καλά πίσω από τη λάμψη των στολών και των αμφιέσεων κάθε λογής που επέβαλλε το αυστηρό ανακτορικό πρωτόκολλο των Χοχετζόλερν Σιγκμαρίνεν που βασίλευαν στη Ρουμανία, φρόντιζε μόνο να πλουτίζει ξεπουλώντας κυριολεκτικώς πατρίδα και έθνος. «Muntii nostri aur poarta, dar noi cersim din poarta in poarta», έλεγε με απόγνωση ο Ρουμάνικος λαός. Τα βουνά μας είναι γεμάτα μεταλλεία χρυσού κι εμείς ζητιανεύουμε από πόρτα σε πόρτα για να ζήσουμε. Οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας, όπως η πετρελαιοφόρος ζώνη του Πιτέστι - Πλοέστι, λίγα χιλιόμετρα έξω από το Βουκουρέστι, είχαν παραχωρηθεί σε ξένα συμφέροντα και ο λαός δούλευε ως σκλάβος στους ξένους αφεντάδες. «Όποιος αγάπησε τους ξένους, να φάνε την καρδιά του τα σκυλιά, το σπίτι του να ερημωθεί και να έχει την καταρά του Έθνους!» έγραφε λίγα χρόνια πριν ο εθνικός ποιητής της χώρας, Mihai Eminescu, πριν βρεθεί δολοφονημένος σε κάποιο σανατόριο. Φυσικό ήταν όλη αυτή η αδικία να φλογίζει τις ψυχές των νέων και εκείνοι να εξεγείρονται ζητώντας Δικαιοσύνη! 

Κι αφού η μόνη πολιτική κίνηση που έδειχνε να είναι αφοσιωμένη στα ιδανικά της Πατρίδος ήταν εκείνη της Σιδηράς Φρουράς, δεν άργησαν να πυκνώσουν και οι νέοι φοιτητές και αυριανοί καθηγητές και διανοούμενοι τις γραμμές της. Κι είναι αλήθεια ότι μορφές του πνεύματος, όπως ο υπαρξιστής ελληνιστής πανεπιστημιακός καθηγητής Nae Ionescu, αλλά και άλλοι που διακρίθηκα αργότερα στη διασπορά όπως ο μέγιστος των Θρησκειολόγων Mircea Eliade, ο φιλόσοφος Emil Cioran, ο ποιητής και συγγραφέας Virgil Gheorgiu του οποίου το έργο «25η ώρα» έγινε ταινία στο Χόλλυγουντ, αλλά κι άλλοι που προτίμησαν να ακολουθήσουν την οδό του μαρτυρίου μαζί με την πατρίδα τους, μη εγκαταλείποντας τη Ρουμανία όπως ο φιλόσοφος Constantin Noica και  πόσοι άλλοι ακόμα πέρασαν από τις γραμμές της Λεγεώνας βιώνοντας τη φυγή από την έρημο του κόσμου στον χώρο του πνεύματος και του μεταφυσικού.

Ο Eliade είναι μια κατακυρωμένη προσωπικότητα στην επιστήμη της θρησκειολογίας. Πού οφείλεται ότι δεν είναι  ευρέως γνωστή η ένταξή του στην Σιδηρά Φρουρά και πόσο επηρέασε την μετέπειτα πορεία του η επιλογή του αυτή;

Ο Mircea Eliade είναι για μένα ο μεγαλύτερος θρησκειολόγος του περασμένου αιώνος και συνάμα και ο πιο αδικημένος. Και το λέω αυτό διότι η ένταξη του στην Σιδηρά Φρουρά του κόστισε πάρα πολύ ήδη από τα πρώτα χρόνια. Ας μην ξεχνάμε πως συνελήφθη ήδη προπολεμικώς στη Ρουμανία από τη δικτατορική κυβέρνηση του Βασιλέως Καρόλου Β και ενεκλείσθη στο στρατόπεδο της Miercurea Ciuc μαζί με πολλούς άλλους κορυφαίους Λεγεωναρίους. Αλλά και έγκλειστος ακόμα δεν έπαυσε τη δράση του αφού παρέδιδε μαθήματα στους φυλακισμένους Λεγεωναρίους. Το οριακό σημείο για τον ίδιο, σχετικώς με την παραμονή του στη Λεγεώνα, ήταν προφανώς η δολοφονία του Capitan από τη Βασιλική Ρουμανική Κυβέρνηση. Έκτοτε άρχισε να απομακρύνεται από τις γραμμές της Σιδηράς Φρουράς αφού ήξερε καλά που ο κινητήριος μοχλός του κινήματος ήταν ο ίδιος ο Capitan Codreanu. Και ο Capitan πλέον δεν υπήρχε. Το πολιτικό κατεστημένο της χώρας, σάπιο και αμοραλιστικό εντελώς, είχε καταφέρει ένα καίριο πλήγμα στον κύριο αντίπαλο του που ήταν η Σιδηρά Φρουρά. Ο Capitan ήταν νεκρός και για να παραφράσουμε τους λόγους του Ταλεϋράνδου, ο Eliade αποφάσισε να μην ακολουθεί ένα πτώμα. 

Η χαρισματική προσωπικότης του Capitan, του μαγικού πρίγκηπα Φατ Φρουμός των ρουμανικών θρύλων που θα έσωζε το Έθνος, ήταν αυτή που είχε θέλξει τον ίδιο τον Eliade όπως και πάμπολλους άλλους. Τώρα που ο Capitan δεν είχε πλέον φυσική παρουσία κι ενώ η χώρα κατελήφθη από τον Σοβιετικό Στρατό, o Eliade ένοιωσε ότι δεν είχε πλέον πατρίδα να τον περιμένει κι ότι έπρεπε να επιβιώσει στον ελεύθερο κόσμο, σε έναν κόσμο όμως που το να έχει υπάρξει κάποιος σύμμαχος του Χίτλερ αρκούσε για να του στερήσει πάμπολλες δυνατότητες. Αποφάσισε λοιπόν να «καλύψει» το «πέρασμα» του από τη Σιδηρά Φρουρά, αλλά ποτέ δεν αρνήθηκε τη Μεταφυσική της. Στα γραπτά του Eliade των δεκαετιών του τριάντα και του σαράντα - καθώς επίσης και στο μεταγενέστερο έργο του, αλλά με ένα λιγότερο προφανή τρόπο - μπορείς κανείς να δει την επιθυμία του για την καταστροφή του συγχρόνου κόσμου και την ίδρυση ενός νέου Reich. Για τον Eliade ο κόσμος που δολοφόνησε τον Capitan Codreanu άξιζε μόνον να καταστραφεί κι αυτό ήταν το μέλλον του. Ωστόσο ο κόσμος αυτός, τον οποίον ο Eliade καταδίκαζε στα κείμενα του, πρόλαβε να του στερήσει το Νόμπελ τη δεκαετία του 1980 αποκαλύπτοντας, σύμφωνα με τους διώκτες του,  ότι ο Eliade «ήταν ένας αμετανόητος αχρείος Ρουμάνος εμιγκρέ, ένας Φασίστας αγκιτάτορας!»         

Ο Κοντρεάνου και η Σιδηρά Φρουρά είναι ιδιαίτερα αγαπητός στους Έλληνες Εθνικιστές ίσως και λόγω της θρησκείας. Πιστεύετε ότι η Ορθόδοξη Πίστη και ο Εθνικισμός δύνανται να συμπλεύσουν;

Δυνατόν να συμπλεύσουν είναι και αυτό το απέδειξε η Σιδηρά Φρουρά και οι χιλιάδες χριστιανών εθνικιστών μαρτύρων που αναφάνηκαν μέσα από τις γραμμές της δίνοντας το αίμα τους χωρίς δεύτερη σκέψη για την Πατρίδα! Κι αν αξίζει η μελέτη του θρησκευτικού εν πρώτοις, ρουμανικού αυτού φαινομένου από τους Έλληνες είναι ακριβώς διότι αυτή η εμπνευσμένη ηγετική μορφή του Capitan Codreanu, που επισφράγισε με την προσωπική του θυσία τα όσα δίδασκε, κατάφερε ακριβώς να ενώσει και να αλληλοπεριχωρήσει την Ορθόδοξη Πίστη και τον Εθνικισμό. Κατάφερε μάλιστα κάτι πολύ πιο πέρα από αυτό, να θεμελιώσει τον Ορθόδοξο Μυστικισμό του Εθνικισμού κι αυτό είναι πάρα πολύ βασικό για ομόδοξες της Ρουμανίας χώρες όπως η Ελλάδα. Ξέρετε κάτι; Βρισκόμαστε εν Ελλάδι σε συγκεντρώσεις εθνικιστικές και αν έχετε τον χρόνο και την διάθεση να ρωτήσετε έναν έκαστον των παρισταμένων σχετικά με την πολιτική και θρησκευτική φιλοσοφία του θα τα χάσετε από το ποσό πολύ διαφορετικά πράματα πιθανώς να πιστεύουν μεταξύ τους με τις απόψεις να κινούνται από την αρχαιοελληνική πίστη, με όλες της τις εκφάνσεις, έως και την ακραιφνή χριστιανική πίστη. 

Στη Ρουμανία αντιθέτως ο Capitan Codreanu κατάφερε να ενώσει και θρησκευτικά τους Λεγεωναρίους εντός των πλαισίων ενός χριστιανικού ορθοδόξου μυστικισμού του Εθνικισμού. Ο Λεγεωνάριος ήταν πιστός Χριστιανός και δυνάμει, ανά πάσα στιγμή, Χριστιανός Μάρτυς! Τις αντιδράσεις της επισήμου Ρουμανικής εκκλησίας στη δική του θρησκευτική πίστη συνήθιζε να τις αντιμετωπίζει με τους λόγους του Μπερδιάεφ: «Το δράμα του κόσμου συνίσταται στο ότι οι ψευτοχριστιανοί έχουν καταλάβει θέσεις κι αξιώματα και οι πραγματικοί Χριστιανοί δε μπορούν να εφαρμόσουν το Ευαγγέλιο» Απευθυνόμενος δε στους Λεγεωναρίους επαναλάμβανε τους λόγους του Χοσέ Αντώνιο Πρίμο δε Ριβέρα προς τους Ισπανούς Φαλαγγίτες: «Λεγεωνάριοι θαρσείτε! Εμάς θα μας δικαιώσει ο Θεός!» Και να είστε σίγουροι ότι ο Θεός δικαιώνει, απλώς έχει τους δικούς του χρόνους.

Έχετε ασχοληθεί συστηματικά με τον ρουμανικό εθνικισμό και τα πνευματικά κινήματα της χώρας αυτής. Ποια είναι τα συγγραφικά και μεταφραστικά σας σχέδια για το μέλλον;

Η αλήθεια είναι ότι παρά το γεγονός των πολυπληθών άρθρων, δοκιμίων, βιβλίων, μεταφράσεων όπως των πολύτομων  Απομνημονευμάτων του Horia Sima, Comandant της Σιδηράς Φρουράς, που έχω κατά καιρούς γράψει και μεταφράσει σχετικά με τη χώρα και τον ρουμανικό ορθόδοξο Εθνικισμό, πάντα υποκύπτω στον πειρασμό να γράψω και κάτι καινούριο ή να μεταφράσω κάποιο πολύ ενδιαφέρον έργο που πέφτει στα χέρια μου. Κι ας μου στοιχίζουν όλα αυτά πολύτιμο χρόνο κι ενίοτε και υγεία αφού είναι ένα έργο που με καθηλώνει σωματικά και με «στοιχειώνει» ψυχολογικά μέχρι να το παραδώσω στη δημοσιότητα. Από την άλλη όμως, όταν βλέπεις δυο κόσμους παράλληλους, κι αναφέρομαι στον ελληνικό και στον ρουμανικό Εθνικισμό, δεν μπορείς παρά να προσπαθήσεις να τους φέρεις σε άμεση επαφή, γνωριμία κι αλληλοκατανόηση κι ας αναλώσεις όλες σου τις δυνάμεις σε αυτόν τον αγώνα. 

Ξέρετε, δεν γίνεται, ή μάλλον είναι μεγάλη αδικία, να μην έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά τα βιβλία συγγραφέων όπως ο καθηγητής Claudio Mutti, που αφιέρωσαν τη ζωή τους στον Εθνικισμό. Ή να μην έχει μεταφραστεί στα Ελληνικά το έργο του μακαριστού ελληνιστού καθηγητού του πανεπιστημίου της Σαλαμάνκα Miguel de Unamuno! Λες μέσα σου, κάτι πρέπει να κάνω αφού έχω τη δυνατότητα κι όσο ακόμα έχω τις δυνάμεις να το κάνω. Και προχωράς. Κι έτσι προκύπτουν νέες μεταφράσεις και νέα έργα. Στα σκαριά τώρα είναι επίσης το βιβλίο του καθηγητού Claudio Mutti με τίτλο: «Οι πένες του Αρχαγγέλου», που αποτελεί μια μελέτη στο έργο των μεγάλων Ρουμάνων Εθνικιστών διανοουμένων, καθώς και μια σειρά βιβλίων με τίτλο «Με τον Χριστό στη φυλακή. Μαρτυρίες Λεγεωναρίων πολιτικών κρατουμένων από τα κομμουνιστικά κάτεργα».

πηγή