Γεώργιος Σαγιάς: 500 χαϊκού - Ιαπωνική Ποίηση

 

"Θαμμένοι καρποί

της φύσης ετοιμάζουν

επανάσταση".

Ο Γιώργος Σαγιάς είναι παιδαγωγός με μεταπτυχιακό στη θεολογία. Έχει εκδώσει έως τώρα εννέα βιβλία (μεταξύ άλλων και ποίηση, γελοιογραφίες, επιστημονικό πόνημα που αφορά στην 9η Τέχνη, πολιτική διακήρυξη κ.ά.), ενώ έχουν μελοποιηθεί κάποια ποιήματά του (όπως το "Μολών Λαβέ" και το "Γεια σου Γεώργιε Καραϊσκάκη) και είναι επικεφαλής του Κέντρου Μελετών και Προώθησης Εθνικών Ιδεών Φ (Κέντρο Φ).

Το όγδοο βιβλίο του με τίτλο "Ομότροπον" ήταν ποιητική συλλογή σε ρυθμό ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο. Όμως στο πιο πρόσφατο βιβλίο του έκανε ένα ιδιαίτερο ποιητικό τόλμημα: να γράψει ιαπωνική ποίηση και πιο συγκεκριμένα "χαϊκού".

Όπως γράφει και στην Εισαγωγή της συλλογής "500 Χαϊκού", "Τα χαϊκού είναι επιγραμματικά ποιήματα που γράφονται βάσει μιας ποιητικής φόρμας τριών μικρών ομάδων συλλαβών στίχων με ενιαίο συγκεκριμένο νόημα και αναπτύσσονται σε τρεις στίχους ή σε έναν με εσωτερικά κενά. 

Πρωτοδημιουργήθηκαν στην Ιαπωνία πριν από μερικούς αιώνες (τον 14ο μ.Χ. αιώνα ή -κατ' άλλους μελετητές- τον 15ο - 16ο αιώνα), πήραν την τελική τους μορφή τον 17ο αιώνα και με τον ίδιο τρόπο γράφονται έως σήμερα, με επεκτάσεις των σημείων αναφοράς τους τα τελευταία χρόνια".

Ίσως είναι το συντομότερο είδος ποίησης παγκοσμίως, έχουν χαρακτήρα εποχικό, αναφέρονται σε φυσικά στοιχεία και στηρίζονται σε μια φορτισμένη συναισθηματικά λέξη. Εδώ και κάποιες δεκαετίες, εντοπίζονται διαφοροποιήσεις στο περιεχόμενο και στην κλασική θεματολογία τους, στοιχείο που επιτρέπει νοηματικές επεκτάσεις, πάντα όμως βασιζόμενες σε μια λέξη σύμβολο. Οι δημιουργοί τους, επιχειρούν να "ακινητοποιήσουν" την στιγμή, η οποία πρέπει να "αποκρυσταλλωθεί", να ολοκληρωθεί μέσα σε μόνο 17 συλλαβές, οι οποίες χωρίζονται σε 5+7+5 συλλαβές. 

Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι η στιγμή που έφυγε, διεσώθη μέσω τού χαϊκού. Έτι περαιτέρω, μέσα σε 17 συλλαβές, περικλείονται δυνητικώς -μεταξύ άλλων- κοσμοθέαση, ιδεολογία, φιλοσοφική θεώρηση και ψυχισμός, τα οποία πρέπει να καταστεί εφικτό να "χωρέσουν" σε ένα χαϊκού. Ας σημειωθεί πως ενώ φαίνονται απλά, η δημιουργία ενός καλού χαϊκού είναι αρκετά απαιτητική διότι πρέπει με απλότητα γραφής να δοθεί συμπυκνωμένο το μήνυμα και συγχρόνως να παρασχεθεί η δυνατότητα νοητικής επεκτάσεως. 

Μάλιστα, ο ποιητής κάνει αναφορά σε κοινό στοιχείο χαϊκού και ελληνικής επιγραμματικής ποίησης, δηλαδή στην εν συντομία και μέσω στίχων αναφορά σε στιγμές, οι οποίες σώζονται (και) χάρη στην ποίηση, λειτουργούν ως κιβωτός στους αιώνες και εδράζονται σε κοσμοθέαση και φιλοσοφία ζωής (π.χ. "Ώ ξειν αγγέλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι" / Σιμωνίδης ο Κείος). 

Όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Γιώργος Σαγιάς, "Η επιγραμματική ποίηση μπορεί λοιπόν να θεωρηθεί κοινό σημείο αναφοράς και γέφυρα αλληλοκατανόησης. Αυτή τη γέφυρα, μπορεί ο Έλληνας ποιητής να την βαδίσει ασφαλώς έχοντας μέσα του τον Όμηρο, την Σαπφώ, τον Αλκαίο, μόνιμη υποστήριξη την ελληνική ποιητική ταυτότητα και αυτοσυνειδησία, αστείρευτο εφόδιο την παράδοσή του...". 

Αυτή τη γέφυρα την βάδισε παλαιότερα και ένας από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς της Ιαπωνίας, ο Γιάκουμο Κοϊζούμι (το οποίο είναι το ιαπωνικό όνομα τού Λευκάδιου Πατρίκιου Χερν, ελληνοϊρλανδού, το γένος τής μητρός Κασιμάτη, ο οποίος γεννήθηκε στη Λευκάδα το 1850 και απεβίωσε στο Τόκιο το 1904).

Η συγκεκριμένη συλλογή, χωρίζεται σε έξι ενότητες: Φύση/Εποχές, Αγάπη/Έρωτας, Ζωή-Θάνατος/Ειρήνη-Πόλεμος, Συναισθήματα, Καταστάσεις, Ιαπωνία. Μια προσεκτική ματιά μπορεί να εντοπίσει βάσεις πάνω στις οποίες εδράζεται η -για πολλά έτη- δημιουργία αυτής της συλλογής χαϊκού από τον δημιουργό τους. 

Ο ηρωικός τρόπος ζωής, η τιμή και η αξιοπρέπεια, η δύναμη της θέλησης, η έννοια της φιλοπατρίας, η κατακραυγή για τον προδότη, ο σεβασμός για τον μόχθο τού λαού, η αγάπη για την φύση, ο σεβασμός στα ζώα, η παράδοση ως ρίζα που οδηγεί σε πρόοδο αλλά κι ο έρωτας, αυτή καθ' αυτή η ζωή, είναι κάποια θεμέλια πάνω στα οποία στηρίζεται η αποτύπωση στιγμών. 

Ας δούμε κάποια από αυτά τα χαϊκού, αφού τονιστεί ότι καθ' ένα από αυτά διαβάζεται ξεχωριστά. Θα μπορούσε μάλιστα να ειπωθεί πως ένα την φορά ίσως είναι αρκετό ή, πως, ξαναδιαβάζοντάς τα, είναι δυνατόν να τύχουν ξεχωριστής νοητικής επεκτάσεως. Ή απλά αυτή να ήταν μια στιγμή, με άλλα λόγια το μεγαλείο τής απλότητας.

Διαβάζουμε κάποια από αυτά:

"Ο σαμουράι

ρίζα μαζί και καρπός

θαμμένος γεννά."

"Παλιός ο τρόπος

κάθε νέου μπουσίντο*

που σπέρνει τιμή."

(*μπουσίντο: χαρακίρι, άγραφος κώδικας τιμής, τρόπος να πεθάνει κάποιος για να μην ατιμαστεί).

"Μεγάλα δέντρα•

χυμούν οι απόγονοι

απ' τα κλαδιά τους."

"Στολή προγόνων

φόρεσα στη γιορτή μου

κι ένιωσα θεριό."

"Μεγάλοι ίσκιοι

στη μάχη συντροφεύουν

τους πολεμιστές."

"Άνθος κερασιάς

βλέπω στο ριζικό σου

τον σαμουράι*."

(*σαμουράι: τίτλος ευγενούς, άφοβου και βίαιου πολεμιστή). 

"Ρητινοφόρο,

όσο πιο πολλές πληγές

τόσο μας κερνάς."

"Η φύση ξέρει

πως σκοτώνεται όποιος

την τραυματίζει."

"Γεμάτος σέβας

κοιτώντας το παρελθόν

βλέπω το μέλλον."

"Παιδί ορφανό

που ζηλεύεις τον αϊτό

να γίνεις αϊτός."

"Πάντα σιωπούνε

οι νεκροί του πολέμου,

όμως φωνάζουν!"

"Λευκή σημαία•

ηρώων γεννήματα

δε σας ταιριάζει."

"Κάλλιο να έχεις

ένα φίδι σύντροφο

παρά προδότη."

"Λείπουν στρατιώτες•

μπόλιασαν βουνοκορφές

ιδρώτα κι αίμα."

"Καθώς θερίζουν

πισωγυρνά προδότης•

θα τον θερίσουν."

"Για σκέψου λοιπόν:

ο δειλός απέθανε

πριν να πεθάνει."

"Τα μηνύματα

της ελπίδας υπάρχουν,

αρκεί να πράξεις".

"Σε κάθε δύση

κάθε που πέφτεις σήκω•

μάθ' απ' τον ήλιο."

"Γλυκοκερασιά!

Πόση βροχή και λάσπη

ως να καρπίσεις."

"Φύτρωσε άνθος

όσες μπόρες και λάσπη

κι αν χρειάστηκαν".

Τα χαϊκού είναι τρόπος που η στιγμή γίνεται αιώνια. Ποίηση με λέξεις σύμβολα "κλειδιά", ενίοτε μεστή μηνυμάτων, είναι γραφή για όσους δεν θέλουν να προσπεράσουν με μια γρήγορη και τυπική ανάγνωση ένα φαινομενικά απλό χαϊκού, αλλά θέλουν να αφεθούν σε κάτι διαφορετικό, διότι, όπως έλεγε ο Επίχαρμος ο Κώος, "νους ορά και νους ακούει". Εάν ο νους του αναγνώστη κάτι βλέπει ή κάτι ακούει, τότε το ποίημα κάτι έχει πει σ' αυτόν.

Σε μια εποχή σήψης και παρακμής, η ποίηση είναι ένα ακόμη βέλος στην φαρέτρα τού σύγχρονου εθνικού και κοινωνικού αγωνιστή. Τρυπώνει σε καταγώγια και σε σαλόνια, σε βιβλιοθήκες φτωχών και πλούσιων και επιτίθεται σε κοιμισμένες συνειδήσεις, αφυπνίζει τους εν υπνώσει τελούντες, σιγοψιθυρίζει στο σούρουπο αλλά και κραυγάζει στο λυκόφως και ρίχνει φάος στα σκοτάδια. Στέλνει μήνυμα βελτιοδοξίας και έγερσης:

"Η τελευταία

πριν τη δύση ηλιαχτίδα

μού 'δωσ' ελπίδα."

"Πολέμα γερά•

κυρίως τους φόβους σου,

αυτούς πολέμα."

118 σελίδες τής ποιητικής συλλογής "500 χαϊκού" του Γιώργου Σαγιά από τις εκδόσεις του περιοδικού Ενδοχώρα σε καλούν να κάνεις την ποίηση ζωή και την ζωή ποίηση.

"Νέα ευωδιά

παλιάς τριανταφυλλιάς•

δες τα μπουμπούκια!"

Να βαδίσουμε τον δύσβατο ανηφορικό δρόμο και να χορέψουμε νικητές κατακτώντας κορυφές. Είναι θέμα χρέους. Είναι θέμα τιμής. Είναι θέμα ύπαρξης!

Σ. Παπαδάς